Naedemael wy volbroght hebben het eerste Deel
deses Cruydt-Boecks, waer in wy veelderhande cruyden nae het vervolgh
van den A,B,C, beschreven hebben, die met malkanderen geene, oft
immers seer kleyne, gelijckenisse hadden; soo sal het nu tijdt
wesen dat wy komen tot de voordere beschrijvinge van de cruyden
ende gewassen, de welcke in sekere ende merckelijcke verdeylinghen
bepaelt ende afghesondert konnen wesen, ghemerckt dat sy den anderen
met eenige kennelijcke ghelijckenisse seer nae by schijnen te komen.
Om het welcke ten eynde te brengen, sullen wy eerstelijck ende
voor allen in dit tweede Deel van de bloemen ende welrieckende
cruyden spreken. Niet alleen, om dat door den reuck oft handelinge
van desen, den gheest der menschen tot eenige ghenuchte oft vermaeckinghe
verweckt wordt; maer oock, om dat sy dickwijls tot vercieringhe
ende verfraeyinghe soo wel van huysen, kercken ende andere plaetsen,
als van de menschen selve ghebruyckt pleghen te worden. Men pleegh
van de bloemen kranskens te vlechten, om het hooft te vercieren
: men maeckt oock tuylkens van de selve bloemen, als oock van de
welrieckende bladeren, die seer lustigh om sien, ende seer lieflijk
van reuck zijn. Dan boven allen soo zijn dese cruyden ende bloemen
het meeste verciersel, fraeyigheyt ende lieflijckheyt die de hoven
door eenigh dinck mogen krijgen : want geenderhande ghewelfsels,
wagens, prieelen ende andere hofwercken, hoe konstigh die oock
mogen gewrocht, geschildert, oft t'samen ghevoeght zijn, oft hoe
aerdigh ende fraey met verwen verciert oft bestreken, ende hoe
kostelijck dat sy oock ghemaeckt zijn, en konnen de hoven in geender
voegen soo seer vercieren oft lustigh maecken, als de bloemen en
welrieckende cruyden plegen te doen; de welcke niet alleen en dienen
om het gesicht ende den reuck te verheughen, maer oock bequaem
zijn om daer kranskens, hoeykens ende tuylkens af te maecken :
iae, dat meer is, sonder dese bloemen ende cruyden zijn alle de
voornoemde hof-wercken onbehaeghlijck ende onaengenaem, ende schijnen
gantsch van alle vercieringe, lieflijcheyt ende bevalligheyt berooft
te wesen. Bovendien soo is de ghenuchte ende vermakinge des gheests,
diemen uyt dese dingen schept, niet alleen seer behaeghlijck ende
lieflijck, maer en kan oock niet anders dan seer eerlijck ende
prijsbaer wesen : want het gesicht ende handelinge daer van, vermaent
ende verweckt het gemoet des menschen tot prijsinge ende naevolginge
van alle eerlijcke ende schoone saken; sulcks datmen daghelijcks
bemerckt, dat de bloemen door hunne schoonheydt, aerdighe verwe,
ende uytnemende fraeyigheyt, die in hun maecksel blijckt, dickwijls
oorsaeck zijn van een overdenckinghe ende goet voornemen van alle
loflijcke daden, ende ghedachtenisse van alle deughden; besonderlijck
inde kloecke ende edele verstanden ende hooghmoedige geesten :
want het waer een schandelijcke sake, als den Wijsen man seydt,
dat degene die schoone dingen voor oogen heeft, ende de selve dickwijls
aenschouwt, schoone dingen handelt, ende op schoone oft fraeye
plaetsen verkeert, sijnen gheest ende sijn gemoet oock niet en
soude soecken schoon te hebben, oft van alle onreynigheyt en ondeughden
suyver te maken. Dan aengaende de bloemen, men soude seer veel
verscheyden gheslachten van dien moghen vinden, ende besonderlijck
beschrijven, waer het sake datmen neerstigheydt woude doen om die
seer nauw ende scherp te overleggen,ende haer onderscheydt te aenmercken
: maer wy hebben onnoodigh gheacht dat selve soo anghstelijck te
volbrengen, meynende, oft immers verhopende, dat het genoegh was
de bloemen alleen in drijderhande onderscheyden te verdeylen; te
weten, in Hof-bloemen, Wilde Bloemen, ende de ghene die van Clisters
voordt-komen, dat is eene loockachtige wortel hebben.
Onder dese dry gheslachten hebben wy gheaerbeydt
te begrijpen alle de cruyden ende ghewassen, die met haerlieder
bloemen sonderlinghe in de ghenees-konste nut zijn, oft de ooghen
een behaghen oft wellust konnen gheven; ende daerom eyghentlijk
bloemen ghenoemt zijn, door dien dat sy meest om haerlieder bloemen
ghesocht ende in de hoven onder-houden en gheoeffent worden. Dese
dry gheslachten van cruyden in de dry voorste Boecken van dit ons
tweede Deel beschreven hebbende, te weten in het seste , sevenste
ende achtste Boeck, hebben daer terstont den vierden Boeck deses
Deels bijghevoegt, dat is den neghensten van ons geheele Werck,
waer in wy handelen van de Welrieckende cruyden, ende daer nae
volght den vijfden van dit tweede Deel, dat is den tienden van
onsen Cruydt-Boeck; waer in wy spreken van de cruyden die kroonkens
draghen : want ghemerckt dat de saden der selver dickwijls welrieckende
zijn, soo mochten die seer qualijck van de Welrieckende cruyden
ghescheyden oft afghesondert wesen; als hier naemaels klaerder
blijcken sal.
Volghende dan ons voorseydt voornemen, soo sullen wy hier in dit
seste Boeck, 't welck het eerste is van dit tweede Deel, eerstelijck
van de Violetten ende Roosen handelen; ende voordts oock van sommighe
andere die met desen, 't zy van ghedaente oft maecksel, 't zy van
naem eenighe ghelijckenisse hebben : want onder de Violetten moghen
vele aerdighe bloemen ghestelt ende gherekent woren; als zijn de
Violieren, Orant ende andere dierghelijcke schoone ende welrieckende
bloemen. By de gheslachten van de Roosen worden gherekent de Pioene
ende de soorten van Cistus; ende men hadde daer by oock met eenighe
reden moghen voeghen de Winter-Roose; maer ghemerckt dat die een
mede-soorte van Maluwe is, soo hebbe ick die onder de Maluwen willen
laten blijven. Daerom beghinnende van de Violetten, sullen van
de andere vervolghens spreken.