Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2

Deel 3

Deel 4

Deel 5

Deel 6 Van der boomen, haghen, ende alle houtachtighe gewassen, en van huerder vruchten, gummen ende sapen ondersceet, fatsoen, naem, natuere, cracht ende werkinghe Planten Alfabetisch

Orobanche rapum-genistae - Grote bremraap

• Cruijdeboeck deel 6 capitel 9 Bladzijde 720

Tgheslacht

Die ghemeyne Brem es tweederleye van gheslachte/ die een es groot ende hooch opwassende/ Die ander es cleyn ende die blijft altijt neer/ ende daer aen wast die Brem rape.

Tfatsoen

Cytisus scoparius - Brem Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

Genista, Genesta, Genestra, Brem    Noot: Dodoens onderscheidt groote en cleyne Brem, deze worden thans tot dezelfde soort gerekend. 1644 Vlaams: Brem (Groote ende Kleyne oft Neere) 1616 Latijn: Genista [761] 1554/1557: Brem, Genesta, Geneste, Genestra, Genista, Ginst, Pfrimmen, Pfrymmen, Spartium

1   Die groote Brem brenght ierst van den wortelen herde stercke houtachtighe stelen voort/ ende daer aen wassen vele dunne langhe taeye cantighe rijskens met veel tacxkens/ die huer wel laten buyghen/ ende niet lichtelijcken en breken. Ende aen dese taeye rijskens wassen cleyne donckergruene bladerkens/ ende daer tusschen groeyen schoone welrieckende geele bloemkens/ den bloemen van Erwten van fatsoene niet onghelijck.

• Cruijdeboeck deel 6 capitel 9 Bladzijde 721

[721]   Als die bloemen vergaen sijn/ zoo comen daer voort platte hauwkens/ ende daer in leyt plat hert bruyn saet. Die wortel es hert ende houtachtich. Dese Brem wast dickwils hoogher dan eens lancx mans lengde.

2   Die cleyne Brem es den voorgheschreven/ van houten stelen/ dunnen rijskens/ cleyne bladerkens/ hauwen ende geelen bloemen seer gelijck/ anders dan dat hy veel minder es/ ende dat hy niet hoogh op en wast/ maer altijt neer blijft/ niet over dry voeten hoogh wassende.

Orobanche rapum-genistae - Grote bremraap Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

Rapum genistae, Rapa genestre, Brem rape    Noot: Plant die op brem parasiteert. 1644 Vlaams: Brem-Rape 1616 Latijn: Rapum Genistae [761] 1554/1557: Bremrape, Limodorum, Naveau de Geneste, Orobanche, Rapa Genestrae, Rapum Genistae

3   Aen die wortel van desen cleynen Brem wordt dickwils ghevonden die wonderlijcke Brem rape/ die welcke aen eenen langhen houtachtighen draet/ uut die wortele spruytende/ wast somtijts eenen twee drye oft meer voeten veerde van die principale wortele groeyende. Ende dese Brem rape/ es van fatsoene eenen cleynen raepken oft peerken schier ghelijck/ beneden breet ende boven smal/ met cleyne bruyne scelferkens bedeckt/ ende wast somtijts enckel/ ende somtijts wassen aen die selve noch andere ionghe cleyne raepkens. Van dese Rape groeyet eenen bruynen holen steel ontrent eenen voet oft meer hooch ende die draeght vele langhe/ bruynwitte bloemen/ rontsomme den steel by een ghedronghen/ eenen openen oft gapende helm wat ghelijckende/ ende daer in wassen vijf oft ses draeykens/ die ten eynde van der bloeme uutkycken. Als die bloeme vergaet zoo volghen daer langhachtighe ronde cleyne hauwkens/ ende daer in leyt sadeken/ dat seer cleyn es ghelijck sandeken/ ende wittachtich/ maer onnut ende onvruchtbaer.

4   Deser Brem rape wordt oock een seer ghelijck ghewas ghevonden/ dat van bruynen houtvervwighe stelen/ ontrent eenen voet hoogh wassende/ ende van bloemen ende sade in alder manieren van fatsoene ende vervwe der Brem rape ghelijck es/ maer dit ghewas en heeft in der aerden gheen rape/ maer heeft alleene faselachtighe wortelen duer malcanderen verwerret ende ghevlochten. Ende daer om en es dit ghewas oock gheen Brem rape (hoe wel dattet der selver alzoo ghelijck es van stelen bloemen ende sade/ dat men deen uut den andere nauwelijck ghekennen en kan) maer es een ander ghewas/ uut sijn eyghen natuere voortcomende.

Plaetse

1,2   Die grooten ende cleynen Brem/ wassen op dorre heyden/ aen die canten van den velden/ by den weghen/ ende oock in sommighe bosschen.

3   Die Brem rape wordt ghevonden op maghere dorre heyden/ ende andere sandachtige plaetsen/ aen corten en neeren brem/ die qualijcken groeyen ende niet oft luttel en bloeyet.

4   Dat ander gheslacht dat der Brem rape ghelijck es wordt ghevonden op sommighe dorre drooghe duynen ontrent der zee/ ende nergherincx elders/ ende daer ontrent/ daert groeyet/ en wordt gheenen Brem ghevonden.

Tijt

1,2   Brem bloeyet in Meye ende in Braeckmaent/ In Hoymaent worden die hauwkens ende dat saet rijp.

3   Die Brem rape wordt ghevonden in Braeckmaent ende in Hoymaent.

Naem

1,2   Brem wordt nu ter tijt in Latijn gheheeten Genista, Genesta ende Genestra. In Hoochduytsch Ginst ende Pfrimmen. In Franchois Genest. Ende es sonder twijfel een gheslacht van Spartium.

3   Dat aenwas van den Brem en heeft gheenen sonderlinghen naem ghecreghen/ dan alleen om dattet eene raepken ghelijck es/ ende aen den Brem wast/ zoo worddet van den cruytliefhebbers en sommighe andere/ in Duytsch Brem rape/ ende in Latijn Rapum genistae/ ende Rapa genestre ghenaemt/ ende by dien naem willen wy dat laten blyven/ want ten es gheen Vinghum Theophrasti als sommighe souden moghen meynen.

Natuere

Brem es werm ende drooghe tot schier in den derden graedt/ afvaghende van natueren ende subtijl van substantien. Ende van ghelijcken natueren es oock die Brem rape.

Cracht ende werckinghe

A   Die bladeren rijskens ende soppekens van den Brem in wijn oft water ghesoden/ sijn goet ghebruyckt den watersuchtighen/ ende allen den ghenen die eenighe verstoptheyt

• Cruijdeboeck deel 6 capitel 9 Bladzijde 722

[722]   in die levere/ milte/ nieren oft blase hebben/ want sy iaghen af eendeels duer den camerganck ende eensdeels duer die urine alle waterachtighe subtijle overvloedighe vochticheden. Tselve doet oock dat saet ontrent een vierenCruijdeboeck deel loots inghenomen.

B   Tsaet es oock goet ghebruyckt ende vermenght in alle medecynen die water lossen/ ende den steen breken ende doen rijsen/ want duer sijn subtijl cracht zoo voorderet dwerck van den anderen daer toe dienende medecynen.

C   Die bloemen van Brem met verckens liese vermenght versueten die pijne van dat fledercijn daer op ghestreken.

D   Oock zoo heeft desen Brem alle die crachten ende werckinghe van den Spaenschen brem/ ende mach daer voor in alle sieckten daer die Spaensche toe dient/ gebruyckt worden.

3
E   Die rape van desen Brem es een seer sonderlinghe medecyne tseghen den steen/ ende om water te doen lossen/ ghesoden in wijn ende gedroncken/ want sy opent alle verstoptheyt van den nieren ende van der blasen/ sy doet die urine lossen ende rijsen/ sy breeckt den steen/ ende iaecht af dat graveel.

F   Tsap van die versche rape heylt ende gheneest alle versche wonden/ ende suyvert die veroudert ende vervuylt sijn/ het mach oock ghebruyckt worden in andere quade sweeringhen/ want het suyvert die selve ende brengse tot ghesontheyt.

G   Ende om dat sap beter te bewaerene/ zoo salmen tsap uut den verschen wortelen ghedouwt in die sonne stellen tot dattet dick ende vet worde/ oft men sal daer toe menghelen wat huenichs/ ende alzoo in die sonne stellen/ ende dan salt beter ende bequaemer sijn/ om die vervuylde wonden ende sweeringhen mede te suyveren. Oock zoo machmen van die wortelen als sy bycans drooghe sijn olie laten slaen/ die tot alle saken dient/ daer dat sap goet toe es.

H   Die olie van die Brem rape suyvert ende verdrijft alle vlecken/ plecken/ sproet ende masen/ van den aensichte ende van den lichaem daer op dickwils ghestreken.