Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2

Deel 3

Deel 4

Deel 5

Deel 6 Van der boomen, haghen, ende alle houtachtighe gewassen, en van huerder vruchten, gummen ende sapen ondersceet, fatsoen, naem, natuere, cracht ende werkinghe Planten Alfabetisch

Cistus incanus - Cistusroos (Zonneroosje) (rood, paars, blauw)

Cistus albidus - Cistusroos (Zonneroosje) (wit)

Cistus ladanifer - Cistusroos (Ladanumcistus)

Cytinus hypocistis - Gele hypocist

• Cruijdeboeck deel 6 capitel 2 Bladzijde 708

Tgheslacht

Cistus es tweederleye als Dioscorides ende die ouders scrijven/

1   Dat eenes es een maniere van een cruyt daer af die figuere hier ghestelt es.

2   Dander es een houtachtich ghewas/ ende daer op wordt ghevonden die vette vochticheyt die Ladanum ghenaempt wordt/ daer af in tweede Cruijdeboeck deel Cap. Cii. ghescreven es/ en van desen en kunnen wij die figuere nu ter tijt niet ghestellen.

Dat ierste gheslacht een maniere van cruyt wesende/ dat gheen Ladanum voort en brenght/ es oock tweederleye/ te weten Manneken ende Wijfken.

Tmanneken heeft roode bloemen/ ende het wijfken witte/ anders soo sijn sy malcanderen ghelijck.

• Cruijdeboeck deel 6 capitel 2 Bladzijde 709

Tfatsoen

Cistus incanus - Cistusroos (Zonneroosje) (rood, paars, blauw)

Cistos, Cisthos, Cissaron, Citharon, Cistus, Cistus non ladanifera, Cistus manneken (met rode bloemen)    Noot: Ook deze soort brengt de "vetticheyt" voort die Ladanum wordt genoemd. (?) 1644 Vlaams: Cistus Manneken 1616 Latijn: Cistus mas 1554/1557: Cistus, Cistus non ladanifera, Cistus non ladanifera (masle)

 

Cistus albidus - Cistusroos (Zonneroosje) (wit) Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

Cistos, Cisthos, Cissaron, Citharon, Cistus, Cistus non ladanifera, Cistus wijfken (met witte bloemen) (?) 1644 Vlaams: Cistus Wijfken (met sijne Hypocistis) 1616 Latijn: Cistus femina 1554/1557: Cistus, Cistus non ladanifera, Cistus non ladanifera (femelle)

[709]   1   Dat ierste gheslacht van Cistus daer gheen Ladanum op ghevonden en wordt/ heeft ronde hayrachtighe gheknoopte stelen/ in veel andere cleyne sijde steelkens verdeylt/ daer aen wassen rondachtighe hayrachtighe saechte bladeren/ den bladeren van savie niet seer onghelijck/ maer corter ende meer naer het ront treckende. Die bloemen wassen op dopperste van den stelen/ van fatsoene eenen enckelen roosken seer ghelijck/ van verwen aen dat manneken root/ ende van dat wijfken wit. Ende daer naer zoo comen daer knoppekens voort/ ende daer in groeyet dat saet.

Cytinus hypocistis - Gele hypocist

Hypocisthus, Erythranon, Cytinus, Hypocisthus, sap: Hypocisthis (Hypoquistidos)     Noot: Plant die op Cistus parasiteert. 1644 Vlaams: Hypocistis 1616 Latijn: Hypocistis 1554/1557: Cytinus , Erythranon, Hypocistis, Hypoquistidos

B   By de wortelen van desen Cistus/ wordt in die landen daer hy van selfs groeyet gevonden sekere aenwassinghe/ van verwen som geel/ som wit/ som groen/ ende daer uut wordt sap ghedruckt/ dat in die Apoteke ghebruyckt wordt.

Cistus ladanifer - Cistusroos (Ladanumcistus)

Ledon, Ladon, Ledum, Ladum, Cistus ladanifera, Cistus (Ledon) 1644 Vlaams: Cistus Ledon, Ledon 1616 Latijn: Cistus ledon 1554/1557: Cistus ladanifera, Ladanum, Ladum, Lapdanum, Ledum

2   Dat ander gheslacht van Cistus dat oock Ledon gheheeten wordt/ es een houtachtich ghewas/ in maniere van een boomken groeyende/ ende heeft saechte bladeren/ den anderen van fatsoene niet seer onghelijck/ maer langher ende bruynder groen.

Ladanon, Ladanum (Lapdanum): "vetticheyt die van desen bladeren ghenomen ende vergaert wordt" (hars)     Noot: Vergelijk Cruijdeboeck deel 2, hoofdstuk 102, waar Ladanum apart wordt besproken.

B   Ende op dit ghewas wordt ghevonden sekere vetticheyt/ daer af datmen Ladanum maeckt/ de welcke in dmiddel van den zoomer/ ende int heetste vanden daghe/ op die ionghe bladerkens van desen Cistus groeyet/ die (naer dat die bloemen saet ende oude bladerkens geresen sijn) in den zoomer voortcomen ende uutspruyten. Dwelcke vetticheyt niet alleen aen die baerden van den gheyten blijft hanghende (ghelijck Dioscorides ende die ouders ghescreven hebben) maer oock by sekere diligentie ende neersticheyt van den menschen/ met instrumenten daer toe dienende vergaert wordt/ als nu ter tijt sommighe gheleerde scrijven die in Creta ghewandelt ende verkeert hebben.

• Cruijdeboeck deel 6 capitel 2 Bladzijde 710

Plaetse

[710]   1   Dierste gheslacht van Cistus/ daer af die figuere hier ghestelt es/ wast tot veel plaetsen van Italien/ Cicilien/ Candien/ Cypers/ ende in meer andere heete landen/ op steenachtighe rouwe ongheboude plaetsen.

2   Dat ander gheslacht wordt sonderlinghe in Candien ende in Cypers ghevonden.

Tijt

1   Dat ierste Cistus hebben wij hier te lande met bloemen ghesien in Hoymaent.

2   Tweede Cistus bloeyet ende levert sijn saet in die Lente/ ende corts daer naer zoo rijsen sijn bladeren. Tseghen den Zoomer zoo crijght hy wederom nieuwe bladerkens/ op die welcke in dmiddel van den Zoomer ende in dat heetste van den daghe/ ghevonden wordt een vetticheyt/ die met nersticheyt vergaert ende ghedroocht wordt.

Naem

1   Dat ierste gheslacht van desen ghewassen/ wordt gheheeten in Griecx Cistos ende Cisthos, van sommighen Cissaron ende Citharon, In Latijn Cistus, ende Cistus non ladanifera.

B   Dat by de wortelen van desen Cistus groeyet wordt gheheeten in Griecx Hypocisthis/ van sommighen Erythranon ende Cytinus/ Ende daer uut wordt sap vergaert dat oock ghenaemt wordt Hypocisthis/ ende dit wordt gheheeten in die Apoteken Hypoquistidos.

2   Dat ander gheslacht van Cistus/ wordt oock ghenaemt in Griecx Ledon ende Ladon/ In Latijn Ledum, Ladum/ ende nu ter tijt Cistus ladanifera.

B   Die vetticheyt die van desen bladeren ghenomen ende vergaert wordt/ es ghenaempt in Griecx Ladanon. In Latijn Ladanum, ende in die Apoteken Lapdanum.

Natuere

1   Die bladeren ende bloemen van Cisthus sijn drooch tot in den tweeden graedt/ ende wat tsamen treckende.

B   Dat by den wortelen ghevonden wordt/ es van ghelijcker natueren/ maer meer ende stercker tsamen treckende.

2   Die vetticheyt van den anderen Cisthus die Ladanum ghenaemt wordt/ es werm tot volnaer in den tweeden graedt/ ende wat drooch ende tsamen treckende van natueren.

Cracht ende werckinghe

Die bloemen van Cistus in wijn ghesoden ende ghedroncken/ stelpen alle loop des buycx/ ende alle bloetganck/ ende verdrooghen alle overvloedighe vochticheyt van der maghen ende van den anderen leden des buycx.

B   Die bladeren van Cistus heylen ende ghenesen die cleyne wonden daer op gheleyt.

2
C   Hypocisthis stelpt oock alle loop ende vloet des buycx/ ende es veel stercker van crachten dan die bloemen oft bladeren van Cisthus/ ende daerom zoo stelpt hy oock dat root melizoen/ ende die overvloedighe vloet van den vrouwen/ ende alle bloetganck.

D   Die cracht van Ladanum es in tlaeste capit.van dat tweede Cruijdeboeck deel bescreven.