[609] 1 Dat ierst gheslacht van tammen Lattouwe/ heeft langhe effene cale breedachtighe bladeren/ die niet toe en sluyten/ ende daer tusschen groeyet eenen ronden steel/ daer wit melckachtich sap in es/ ontrent twee voeten hooch wassende/ ende in dopperste veel scuetkens draghende/ daer cleyne gheele bloemkens voortcomen/ die in wit grijs hayrken veranderen/ Tsaet es wit lanckachtich/ ende cleyn/ Die wortel es lanck ende dick/ schier ghelijck een Pee wortele/ maer mindere.
2 Tweede gheslacht van Lattouwe heeft ghecronckelde ghevouwen ende tsamen gedrongen bladeren ghelijckende schier eens calfs frase/ ende anders eest van stelen bloemen saet ende wortelen den voorschreven seer ghelijck.
3 Tderde gheslacht/ dat es die alderschoonste ende alderwitste Lattouwe/ ende dese heeft groote breede bladeren/ die seer dick tsamen van eender wortel wassen/ alzoo dat die onderste op der eerden uutghespreyt ligghen/ ende die middelste volnaer over een wassen/ ende ghelijcke een cabuys koole toesluyten/ ende anders eest oock van stelen/ bloemen/ saet ende wortelen den iersten ghelijck/ ende dit gheslacht es dat alderliefelichste dat meest in die spijse begheert wordt.
Lactuca sativa var. - Sla (ras)
Lactuca Ceciliana
Noot: Nr. 4 en 5 heten in Dodoens' Cruydt-Boeck (1644) Lactuca nigra en Lactuca
rubens, swarte Lattouwe resp. roode Lattouwe, twee slarassen die moeilijk
geïdentificeerd kunnen worden.
1644 Vlaams: Lattouwe (Tamme oft Ghemeyne), Salaet
4 Noch vindtmen scrijft Columella een ander gheslacht van Lattouwe die doncker gruene ende schier purpure bladeren heeft.
Lactuca sativa var. - Sla (ras)
Lactuca Cypria, Lactuca Graeca
Noot: Nr. 4 en 5 heten in Dodoens' Cruydt-Boeck (1644) Lactuca nigra en Lactuca
rubens, swarte Lattouwe resp. roode Lattouwe, twee slarassen die moeilijk
geïdentificeerd kunnen worden.
1644 Vlaams: Lattouwe (Tamme oft Ghemeyne), Salaet
5 Item noch een andere dyens bladeren lichtroodachtich effen ende seer teer ende welsmaeckende sijn/ maer dese twee gheslachten sijn nu ter tijt onbekent.
Plaetse
Lattouwe wordt in die moeshoven in goede vette eerde ghesaeyet/ ende wast gheerne
[610]veerde van een/ want anders en kan sy niet breet worden oft sluyten ende croppen crijgen.
Tijt
Lattouwe wordt vroech ende spade alle het iaer duer ghesayet/ maer sonderlinghe in die Meerte ende Aprill/ ende naer dat sy ghesayet es binnen twee oft drye maenden/ zoo crijght sy bloemen ende saet/ ende dan en es sy niet bequaem om eten.
Naem
Tamme Lattouwe wordt gheheeten in Griecx Thridax hemera. In Latijn Lactuca sativa. In die Apoteke Lactuca. In Hoochduytsch Lattich oder Lactuck. In Franchois Laictue.
1 Dat ierste gheslacht van Lattouwe en heeft gheenen besonderen naem/ dan het wordt alleen Lactuca ende Lattouwe gheheeten.
2 Tweede gheslacht wordt gheheeten van Plinius Lactuca crispa. In Hoochduytsch Krauser Lattich. Hier te lande ghecronckelde Lattouwe. In Franchois Laictue crespue.
3 Tderde gheslacht wordt ghenaempt van Plinius Lactuca Laconica, Lactuca sessilis, van Columella Lactuca betica/ nu ter tijt Lactuca capitata. In Hoochduytsch Grosser Lattich/ ende Weisser Lattich. In Neerduytsch ghesloten Lautouwe ende crop salaet. In Franchois Laictue testue.
4 Tvierde gheslacht wordt van Columella gheheeten Lactuca Ceciliana.
5 Dat vijfste heet Lactuca Cypria/ ende van Plinius Lactuca Graeca.
Natuere
Die tamme Lattouwe es cout ende vochtich tot in den iersten oft tweeden graedt.
Cracht ende werckinghe
A Die tamme Lattouwen voor spijse inghenomen/ maken beeter bloet/ ende sijn beeter om verteeren dan andere
moescruyden/ sonderlinghe als sy niet rouw maer ghesoden ghegheten worden.
B Lattouwe voor spijse ghebruyckt es goet voor die verhittinghe van der maghen ende tseghen dat walghen sy verslaet den dorst ende maeckt lust om eten/ ende dat sonderlinghe als sy rouw met azijn ghegheten wordt.
C Lattouwe oock in der selver manieren ghebruyckt/ doet wel ende gherustelick slapen/ doet lichten camerganck hebben/ ende maeckt overvloedicheyt van melck/ ende es mits dyen seer goet den ghenen die niet gherusten en kunnen/ ende den voesteren ende sueghende vrouwen die teluttel sochs hebben/ ende hier toe dient die Lattouwe best eer sy opghescoten es, Want als die steel beghint te wassen/ zoo wordt die Lattouwe bitter/ ende en es niet bequaem om voor spijse oft andersins inghenomen te wordene.
D Die bladeren van Lattouwe gruen ghestooten/ sijn goet gheleyt op versche verbrantheyt eer die bleynen voortcomen ende
op alle verhittinghen ende wildt vier.
E Tsaet van Lattouwe langhe tijt ghebruyckt/ verdroocht dat manlijck saet ende verdrijft den lust van bislapen.
F Tselve saet als Plinius scrijft/ es oock goet tseghen die Scorpioenen met wijn inghenomen.