Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2

Deel 3

Deel 4

Deel 5 Cruyden, wortelen ende vruchten, diemen in die spijse ghebruyckt Planten Alfabetisch

Deel 6

Cichorium - Andijvie, Cichorei

Cichorium endivia - Andijvie

Cichorium intybus var. foliosum - Cichorei (Brussels lof, Witlof) (gekweekte vorm)

Chondrilla juncea - Knikbloem

• Cruijdeboeck deel 5 capitel 11 Bladzijde 598

Tgheslacht

Endivie es tweederleye van gheslacht als Dioscorides ende die oude Meesters scrijven/ dat een gheslacht es ghenaemt Tamme endivie oft Cicoreye/ ende dat ander wilde Cicoreye. Die tamme es wederom tweederleye/ die eene heeft breede witte bladeren/ ende dander smalle ghesneden bladeren. Ende desghelijcx oock die wilde/ een met blauwen bloemen/ ende een met geelen.

Tfatsoen

Cichorium - Andijvie, Cichorei

Seris, Serides, Picris, Picridae of Piccidae, Intuba

 

Cichorium endivia - Andijvie

Intubum sativum latifolium, Endivia (Scariola), witte tamme Endivie (witte Endivie) 1644 Vlaams: Endivie (Ghemeyne oft Tamme) 1616 Latijn: Intybum sativum [634] 1554/1557: Cichorée blanche à fueilles larges, Endive, Endivia, Endivie (witte), Intubum sativum latifolium, Scariol, Scariola, Scariole

• Cruijdeboeck deel 5 capitel 11 Bladzijde 599

[599]   1   Die witte tamme Endivie heeft groote langhe breede witgruene saechte bladeren/ den bladeren van sommighe Lattouwe niet seer onghelijck/ die steel es ront met ghelijcken bladeren becleet/ ende wast snellick op/ ende daer aen wassen schoone bloemen van verwen meest blauw/ somtijts oock wit/ ende daer naer comet saet dat wit es. Die wortel es wit ende lanck ende vergaet naer dat het saet rijp es.

Cichorium intybus var. foliosum - Cichorei (Brussels lof, Witlof) (gekweekte vorm)

Intubum sativum angustifolium, Cichorium sativum, Cichorium hortense (Cicorea domestica), blauwe tamme Endivie (Cicoreye) 1644 Vlaams: Cicoreye (Smalle oft Bitterste) 1616 Latijn: Cichorium silvestre angustioris folii sive Picris [635] 1554/1557: Cichorée domestique à fueilles estroictes, Cichorium hortense, Cichorium sativum, Cicorea domestica, Cicoreye (tamme), Intubum sativum angustifolium, Intybum sativum angustifolium, Wegwarten (zam)

2   Dat ander gheslacht van tamme Endivie datmen Cicoreye heet/ heeft oock langhe smalle bladeren die aen die canten somtijts oock wat ghesneden sijn. Die steel es ront/ Die bloemen sijn blauw/ den bloemen van den voorghescreven van fatsoene ghelijc. Die wortel es wit lanck sapachtich/ ende en sterft niet lichtelijcken/ al eest dat sy bloemen ende saet voortbringht.

Cichorium intybus - Wilde cichorei Bioweb

Picris, Cichorion, Cichorium, Intubum sylvestre, Ambubeia (Cicorea sylvestris), blauwe wilde Cicoreye (wilde Cicoreye) (de cichoreikoffie wordt gemaakt van de wortel van de cultuurvorm: Cichorium intybus var. sativum) Vlaams: Cicoreye (Wilde) 1616 Latijn: Cichorium latioris folii [634] 1554/1557: Ambubeia, Cichorée sauvage, Cichorium, Cicorea sylvestris, Cicoreye (wilde), Intubum sylvestre, Wegwarten (wilde)

3   Dat derde gheslacht dat wilde Cicoreye ghenaemt wordt heeft langhe doncker gruene ende wat hayrachtighe bladeren/ die somtijts met roodachtighe aderen duertoghen sijn. Die stelen bloemen ende saet sijn der tammer Cicoreye seer ghelijck/ ende dysghelijcx oock die wortel/ die oock lange tijt blijft duerende/ ende niet lichtelijcken en vergaet.

Chondrilla juncea - Knikbloem Bioweb

Hedypnois, geele wilde Cicoreye (geele Cicoreye, geel Cicoreye) 1644 Vlaams: Cicoreye (Geele Wilde) 1616 Latijn: Hyosiris (Cichorium silvestre luteum) [634] 1554/1557: Cichorée iaulne, Cicoreye (geel), Hedypnois, Wegwart (geel)

4   Dat vierde gheslacht die geele wilde Cicoreye/ es van stelen ende bladeren der Cicoreye ghelijck/ sijn stelen sijn lanck/ een elle oft meer hooch/ met vele sijde scueten/ die bladeren sijn lanck den bladeren van wilde Cicoreye schier ghelijck/ maer breeder. Die bloemen sijn geel ghefatsoeneert ghelijck die bloemen van Papecruyt maer mindere. Die wortel es een voet lanck vol wit saps dat daer uut vloeyet als zy ghequetst wordt.

Plaetse

1,3   Dierste en tweede geslacht worden hier te lande in die hoven ghesaeyet ende gheplant.

• Cruijdeboeck deel 5 capitel 11 Bladzijde 600

[600]   3   Tderde wordt op drooghe grasachtighe/ ende op ongheboude plaetsen/ ende somtijts oock in vochtighe ghevonden.

4   Tvierde wast in die beempden/ ende in vochtighe waeterachtighe plaetsen/ by den grachten ende waeteren.

Tijt

Dese cruyden bloeyen in dmiddel van den zoomer/ ende somtijts oock vroegher/ sonderlinghe die witte Endivie/ die als sy vroech in Meerte ghesaeyet es/ seer vroech bloeyet. Ende daer om wordt sy van den hoveniers die niet en begheeren dat sy bloeyt/ maer dat sy groot ende breet wordt/ ierst in Hoymaent oft Ooghstmaent ghesaeyet/ want als sy spade ghesaeyet es/ zoo en bloeyet sy van dyen iare niet/ maer wordt groot ende breet/ die als die winter aencoemt/ uut der eerden ghetrocken wordt ende boven toe gheknoopt/ ende alzoo in die savele gheleyt/ daer in sy heel wit wordt/ ende dan zoo wordt zy met olie ende azijn voor salaet ghegheten.

Naem

Dese cruyden worden gheheeten in Griecx Serides. In Latijn Intuba/ van sommighen oock Piccidae.

1   Dat ierste gheslacht heet Intubum sativum latifolium/ ende daer naer van sommighen Endivia. In die Apoteken Scariola. In Hoochduytsch Scariol. In Franchois Scariole. Hier te lande van den Moesvrouwen ende ghemeynen man witte Endivie/ die beter die rechte Endivie kennen dan die ongheleerde Apotekers/ die in plaatse van Endivie wilde Lattouwe nemen ende ghebruycken.

2   Tweede gheslacht es oock een Intubum sativum ende wordt gheheeten Cichorium sativum en hortense. In die Apoteke Cicorea domestica. In Hoochduytsch Zam wegwarten. In Neerduytsch Tamme cicoreye. In Franchois Cicore domestique.

3   Tderde gheslacht wordt ghenaemt in Griecx Picris ende Cichorion. In Latijn Intubum sylvestre/ van sommighen Ambubeia. In die Apoteke Cicorea sylvestris. In Hoochduytsch Wilde wegwarten. In Neerduytsch Wilde cicoreye. In Franchois Cicoree sauvage.

4   Tvierde met den geelen bloemen wordt gheheeten van Plinius Hedypnois. In Hoochduytsch geel Wegwart. Hier te lande geel Cicoreye. In Franchois Cichoree iaulne.

Natuere

Dese cruyden sijn cout ende drooghe tot schier in den derden graedt/ sonderlinghe die Wilde die meer drooght ende oock afvaghende van natueren es.

Cracht ende werckinghe

A   Dese cruyden inghenomen stercken die weecke ende vercoelen die verhitte maghe/ ende sonderlinghe die wilde Cicoreye/ die der maghen ende den inwendigen leden meest bequaem es.

B   Dese selve cruyden ierst ghesoden/ ende dan met azijn ghegheten/ stoppen den loop des buycx/ die van heete oorsake ghecomen es.

C   Tsap van Cicoreye oft dwater daer sy in ghesoden es ghedroncken/ es goet voor die heete lever/ tseghen die geelsucht ende heete ende derdedaechse cortsen.

D   Die bladeren van Endivie ende Cicoreye gruen gestooten sijn tseghen die heete versweeringhen ende apostumatien van der maghen/ cloppinghe van der herten/ heet fledercijn ende groote verhittinghen van den ooghen/ op die plaetsen van den pijnen van buyten gheleyt.

E   Die selve bladeren met meel van gersten mout vermenght/ sijn goet gheleyt op dwilt vier/ ende alderhande heete gheswillen.

F   Tsap van den bladeren van Endivien ende Cicoreyen met olien van Roosen ende azijn vermenght/ versuet die pijne van den hoofde daer op gheleyt.

G   Item dit selve sap met ceruysse ende azijn vermenght/ es goet gheleyt ende ghestreken op alle gheswillen ende apostumatien die vercoelt behooren te worden/ ende op alle verhittinghen.