Beginpagina van Plantaardigheden.nl
 

Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

1554 Cruijdeboeck met transcriptie (overgeschreven)
A | B | C | D | E | F | G| H | IJK | L | M | N | O | P | QR | S | T | U | V | WXYZ

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2

Deel 3 Wortelen, medecynale cruyden, ende quaden hinderlijcke ghewassen
Planten
Alfabetisch

Deel 4

Deel 5

Deel 6

Register van die cracht der Cruyden
 
Oude Nederlandse namen
* Project Dodoens
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel
Bijgewerkt 21-01-2023

«  Cruijdeboeck deel 3 capitel 77, bladzijde 463-465   Zie volgende pagina »

Van Huel.   Cap. lxxvii.

 

Papaver - Klaproos

1  

Papaver somniferum - Slaapbol

2  

Papaver setigerum

3  

Papaver dubium - Bleke klaproos

Papaver rhoeas - Grote klaproos

 

Tgheslacht

Huel es drijerley als Dioscorides seyt van gheslachte/ van den welcken dat ierste gheslacht wit ende tam es/ ende die andere twee swert ende wildt.

Tfatsoen

Papaver - Klaproos

Mecon, Oxytonon, Prosopon, Lethe, Lethusa, Onitron, Papaver (Papaver),  sap: Opion, Opium, Huel (Mancop)

Papaver somniferum - slaapbol (gevuldbloemig)

Foto Luc Regniers

Foto Luc Regniers

Foto Luc Regniers

Foto Luc Regniers

Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

Papaver sativum, Mecon hemeron, Thylacitus (Papaver album), witte Huel (tamme Huel)
  • 1644 Vlaams: Heul (Dobbelen) [Heul (Vierden Tammen)]
  • 1616 Latijn: Papaver sativum quartum

[464]   1   A   Die tamme witte Huel heeft eenen rechten effenen steel/ ontrent vier oft vijf voeten hooch/ daer aen wassen langhe breede witte bladeren die rontsomme ghescaert ende oneffen ghekerft sijn/ op dopperste van den stelen wast eenen ronden knop die open gaende een groote witte bloeme voortbringht van vier groote bladeren die in dmiddel veel cleyne hayrachtighe steelkens heeft ende een ront bolleken/ dat groot ende lanckachtich wordt daer in tsaet leyt dat wit es/ en tot den ghebruyck der medecynen seer dienstelijck.

B   Van desen gheslachte wordt noch een ander ghevonden/ dyens bladerkens van den bloemen ghekertelt ende seer ghesneden sijn/ ende anders eest den Witten in alle manieren ghelijck.

Papaver setigerum - (bloem rood, zaad zwart)

(?)

Papaver sylvestre, Mecon agrion, Papaver erraticum, Pithitis (Papaver nigrum magnum, Papaver rubrum), roode Huel

2   A   Tweede gheslacht van Huel es van stelen ende bladeren den Witten seer ghelijck/ maer die bloemen sijn schoon root/ ende die bollekens sijn ronder ende niet lanckworpich. Tsaet es bruyn.

B   Van desen gheslachte wordt oock een met ghesneden ende ghekertelden bloemen ghevonden anders den voorghescreven ghelijck.

Papaver dubium - Bleke klaproos

Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

Papaver sylvestre alterum, Papaver rhoeas (Papaver commune, Papaver nigrum), Huel (vloeyende, rijsende Huel)
  • 1644 Vlaams: Heul (Wilden oft Roode), Klapperroosen (Kleyne), Kollebloemen (Kleyne)
  • 1616 Latijn: Papaver erraticum minus
  • 1554/1557: Clapperroosen, Coquelicoc, Coquelicoc (petit), Coquelicoq, Huel, Huel (rooden), Huel (wilden), Klapperrosen, Kornrosen, Lethe, Lethusa, Magle, Magsamen, Mancop, Moen, Olmag, Onitron, Opium, Oxytonon, Papaver, Papaver commune, Papaver erraticum, Papaver fluidum, Papaver nigrum, Papaver rhoeas, Papaver rubrum, Pavot, Pavot commun, Pavot noir, Ponceau, Prosopon

 

  of

 

Papaver rhoeas - Grote klaproos

Foto Luc Regniers

Foto Luc Regniers

Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

  • 1644 Vlaams: Heul (Wilden oft Roode), Klapperroosen (Groote), Kollebloemen Groote)
  • 1616 Latijn: Papaver erraticum
  • 1554/1557: Clapperroosen, Clapperroosen (groote), Coquelicoc, Coquelicoc (grand), Coquelicoq, Huel, Huel (rooden), Huel (wilden), Klapperrosen, Kornrosen, Lethe, Lethusa, Magle, Magsamen, Mancop, Moen, Olmag, Onitron, Opium, Oxytonon, Papaver, Papaver commune, Papaver erraticum, Papaver fluidum, Papaver nigrum, Papaver rhoeas, Papaver rhoeas alterum, Papaver rubrum, Pavot, Pavot commun, Pavot noir, Ponceau, Prosopon

3   Tderde gheslacht van Huel es den anderen tween van stelen ende bladeren oock ghelijck maer veel mindere ende meer bloemen ende bollekens bringhende. Die bloemen sijn tusschen root ende wit bruyn/ met swertachtighe plecken aen dat onderste van elck blat. Die bollekens sijn rontsom lanckworpich veel minder dan die bollekens van den anderen daer bruyn saet in leyt. Ende als dit saet rijp es zoo openen huer dese bollekens boven onder dat sceel dat op die bollekens wast. Ende dan valt dat saet daer seer lichtelijcken uut/ dat aen die andere twee Huelen niet en ghevalt/ dyens bollekens altijt ghesloten blijven.

Uit den Huel vloeyet een wit melckachtich sap/ als die bollekens ghequetst worden dat Opium gheheeten es/ ende dit wordt vergaert ende ghedroocht ende tot den ghebruycke der medecynen in die Apoteke bewaert. Ende als dit sap drooghe es dan eest castanie bruyn van verwe.

Plaetse

Alle dese gheslachten van Huelen worden hier te lande in die hoven ghesaeyet. Ende dat derde gheslacht es seer ghemeyn ende wordt op vele velden ghesayet om tprofijt ende tghebruyck dat van den sade coemt. In Apulien Spaengien ende sommighe andere heete landen wordt nu ter tijt dat sap dat es Opium vergaert dat hier te lande in die medecynen ghebruyckt wordt.

Tijt

Alle Huelen bloeyen meest in Braeckmaent.

Naem

Huel wordt gheheeten in Griecx Mecon. In Latijn ende in die Apoteke Papaver van sommighen Oxytonon, Prosopon, Lethe, Lethusa ende Onitron. In Hoochduytsch Magsamen/ Moen/ Magle/ ende Olmag. In Neerduytsch Huel/ ende tot sommighe plaetsen Mancop. In Franchois du Pavor.

Dat sap van den Huel heet in Griecx Opion. In Latijn ende in die Apoteke Opium.

1   Dierste gheslacht heet in Griecx Mecon hemeron. In Latijn Papaver sativum/ van sommighen Thylacitus. In die Apoteke Papaver album. In Duytsch Witten huel/ ende Tammen huel.

2   Tweede gheslacht wordt van Dioscorides ghenaempt Mecon agrion ende Papaver sylvestre oft Papaver erraticum/ van sommighen oock Pithitis. In die Apoteke Papaver nigrum magnum/ van den ongheleerden oock Papaver rubrum/ ende daer naer in Duytsch Rooden huel.

3   Tderde gheslacht wordt oock voor een soorte van Papaver sylvestre ghehouwen ende wordt in die Apoteke gheheeten Papaver commune ende Papaver nigrum. In Duytsch Huel ende schijnt te wesene een Papaver rhoeas/ dat es een vloeyende/ oft rijsende Huel want sijn saet onvloeyet hem alst rijp es/ dat aen den anderen Huel niet en doet/ als voorseyt es.

 

Natuere

[465]   Alle Huelen sijn cout ende drooghe tot by den vierden graedt ende sonderlinghe dat saet. Opium es cout ende drooghe tot in den vierden graedt volcomelijck.

Cracht ende werckinghe

A   Die bladeren ende bollekens van Huel in water ghesoden ende ghedroncken doen slapen. Tselve doen zy oock alsmen thooft oft die handen daer in badet.

B   Van den bollekens in water ghesoden wordt een syrope ghemaeckt die oock doet slapen/ ende seer goet es tseghen die vloet van die subtijl vochticheyt uut den hoofde op die borst rijsende/ ende tseghen die hoest van alsulcken subtilen vochticheyt oorspronck.

C   Tsaet van den Swerten Huel met wijn ghedroncken stelpt den loop des buycx ende der vrouwen overvloedighe vloet/ ende alsment met water menght ende het voorhooft daer mede bestrijckt zoo doetet oock slapen.

D   Die gruene bollekens eer zy rijp sijn met meel van gersten mout vermenght sijn seer goet ghelijck een plaester gheleyt op dat wildt vier ende alle heete gheswillen ende sweeringhen diemen vercoelen wilt.

E   Opium dat es tsap van Huel ghedroocht ontrent een vitskens groot ingenomen versuet alle pijne ende inwendige weedom/ doet slapen/ stilt dat hoesten ende stopt den loop des buycx.

F   Opium met olie van Roosen vermenght versuet die pijne van den hoofde daer op ghestreken. Item met olie van sueten amandelen/ myrrha ende Sofferaen gheneset die pijne van den ooren.

G   Opium met azijn ghemenght es goet op dat wildt vier ende op alle verhittinghe ghestreken. Ende met vrouwen melck ende Sofferaen versuetet die pijne van dat fledercijn.

H   Opium van onder met een suppositoire in tfondament gheset doet slapen.

I   In summa Opium in alle manieren van binnen oft van buyten ghebruyckt doet slapen ende versuet alle pijne ende weedom/ maer moet met rijpe deliberatie ghebruyckt sijn.

Hindernisse

Tghebruyck van alle Huelen es seer sorghelijck ende quaet ende sonderlinghe van dat Opium/ dat alst te veel inghenomen wordt oft te dicwils van buyten ghebruyckt oft anders sonder rijpe deliberatie gheorboort/ swaere lastighe slapen maeckt/ met rasernie ende ydelheyt vermenght/ beneemt verstant ende sinnen/ bringht lammicheyt ende onmachtheyt van leden/ ende ten laesten oock den mensche doodet.

Beeteringhe

Alsmen om eenighe groote nootsaeckelicheyt Opium ghebruycken wilt zoo salmen daer Safferaen toe menghelen/ want dat breeckt ende wederstaet wat die quaetheyt van Opium/ alzoo datte