Beginpagina van Plantaardigheden.nl
 

Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

1554 Cruijdeboeck met transcriptie (overgeschreven)
A | B | C | D | E | F | G| H | IJK | L | M | N | O | P | QR | S | T | U | V | WXYZ

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2

Deel 3 Wortelen, medecynale cruyden, ende quaden hinderlijcke ghewassen
Planten
Alfabetisch

Deel 4

Deel 5

Deel 6

Register van die cracht der Cruyden
 
Oude Nederlandse namen
* Project Dodoens
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel
Bijgewerkt 28-04-2023

«  Cruijdeboeck deel 3 capitel 34, bladzijde 396-401   Zie volgende pagina »

Van Tithymallen.   Cap. xxxiiii.

 

Euphorbia - Wolfsmelk

1  

Euphorbia amygdaloides - Amandelwolfsmelk

2  

Euphorbia myrsinites

3  

Euphorbia paralias - Zeewolfsmelk

4  

Euphorbia helioscopia - Kroontjeskruid

5  

Euphorbia cyparissias - Cipreswolfsmelk

6  

Euphorbia dendroides - Boomwolfsmelk

7  

Euphorbia platyphyllos - Brede wolfsmelk

 

Tgheslacht

Tithymallen als Dioscorides scrijft sijn sevenderleye van gheslachte/ van den welcken die sommighe nu ter tijt bekent sijn/ sommighe van ons nu ierst in tlicht ende kennisse ghebrocht/ ende sommighe noch ter tijt onbekent.

Tfatsoen

Euphorbia - Wolfsmelk

Tithymalus, Lactaria, Tithymallen (Wolfsmelck)

 

Euphorbia amygdaloides - Amandelwolfsmelk

Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

Tithymalus mas, Tithymalus characias, Lactaria mascula, Tithymalus amygdaloides, Wolfsmelck manneken

  • 1644 Vlaams: Wolfsmelck Manneken (Eerste), Wolfsmelck van de wallen
  • 1616 Latijn: Tithymalus characias primus
  • 1554/1557: Herbe à laict, Lactaria, Lactaria mascula, Tithymale, Tithymale masle (Premier), Tithymalus, Tithymalus Characias, Tithymalus mas, Wolfsmelck, Wolfsmelck manneken, Wolfsmilch

[397]   1    Dierste gheslacht van Tithymallen gheheeten Wolfsmelck manneken heeft ronde roode stelen ontrent eenen cubitus dat es onderhalven voet hooch. Die bladeren sijn lanck ende smal/ smalder ende langher dan die bladeren van Olijfboom van den welcken die opperste boven aen die soppen voortcomende/ eer sy wel vol volwassen sijn schijnen hayrachtich te wesene. Tsaet wast boven op die stelen in cleyne ronde holle bladerkens ghelijck oft waeren cleyne ronde scaelkens/ daer die steel te middel duerwast/ ende es in drije cleyne hauwkens aen wassende besloten den sade van Wonderboom van wasse ende fatsoene ghelijck maer veel minder. Die wortel es houtachtich ende heeft vele aenhanghende veeselinghen.

Euphorbia myrsinites

Zie alle foto's van Weedmapper

Tithymalus foemina, Tithymalus myrsinites, Myrtites, Myrsinites, Caryites, Myrtaria, Wolfsmelck wijfken

  • 1644 Vlaams: Wolfsmelck Wijfken
  • 1616 Latijn: Tithymalus myrsinites
  • 1554/1557: Caryites, Herbe à laict, Lactaria, Myrtaria, Tithymale, Tithymale femelle (Premier), Tithymalus, Tithymalus foemina, Tithymalus Myrsinites, Wolfsmelck, Wolfsmelck wijfken, Wolfsmilch

Overzicht Euphorbia myrsinites op deze site

Alle foto's van Euphorbia myrsinites op internet

Euphorbia myrsinites bij Kurt Stueber Gruppe Max Planck IZ

Euphorbia myrsinites in Plantago PlantIndex

2    Ende dit tweede gheslacht van Tithymallen/ heeft rechte stelen ontrent een spanne lanck/ ende daer aen wassen rontsomme sonder ordene veel dicke witvervwiche bladerkens aen dopperste eynde een scerp stekende doreken draghende den bladeren van Muysdoren diemen in Latijn Ruscum nuempt/ van fatsoene niet seer onghelijck/ maer meerder dicker/ ende niet swert/ maer heel wit/ den bladere van Tithymallus Paralios van vervwen ghelijck. Ende als dese bladerkens ghequetst worden zoo loopt daer melck uut ghelijck uut den anderen Tithymalen. Die bloemen ende vruchten en hebben wy hier te lande noch niet ghesien.

 

Euphorbia paralias - Zeewolfsmelk

Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

Tithymalis, Mecon, Coccos, Paralios, zee Wolfsmelck

  • 1644 Vlaams: Wolfsmelck (Zee-)
  • 1616 Latijn: Tithymalus paralius ex locis maritimis
  • 1554/1557: Coccos (de Théophraste), Herbe à laict, Lactaria, Mecon, Paralios, Tithymale, Tithymale marin, Tithymalus, Tithymalus Paralios, Wolfsmelck, Wolfsmelck (Zee-), Wolfsmilch

[398]   3    Tderde gheslacht datmen wel Zee wolfs melck heeten mach/ heeft schoone roode stelen ses ofts even oft meer van eender wortel voortcomende. Die bladeren sijn cleyn schier gelijck die bladeren van Vlas ende wassen rontsomme die stelen vast daer tseghen. Die bloemen sijn geel ende wassen op scaelkens ghelijck aen Wolfs melck manneken ende daer naer wasset tsaet dat drijecantich es ghelijck aen die andere Tithymallen. Die wortel es lanck effen ende houtachtich. Dit gheslacht van Tithymallen es van bladeren scaelkens ende bloemen veel dicker dan eenich ander gheslacht van Wolfs melck.

Euphorbia helioscopia - Kroontjeskruid

Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

Tithymalus helioscopius, Tithymalus solsequius, Lactaria solsequia, sonnewendende Wolfsmelck

  • 1644 Vlaams: Wolfsmelck (Sonne-volghende oft Sonne-wendende) 
  • 1616 Latijn: Tithymalus helioscopius
  • 1554/1557: Croonkenscruyt, Herbe à laict, Lactaria, Lactaria solsequia, Reveille matin, Tithymale, Tithymalus, Tithymalus helioscopius, Wolfsmelck, Wolfsmelck (Sonnewende-), Wolfsmelck (sonnewendende), Wolfsmilch

4    Tvierde gheslacht dat Sonnewendende wolfsmelck naer den Griecxsen naem gheheeten wordt heeft drije oft vier roodachtighe stelen/ ontrent eenen voet hooch ende daer aen wassen bladeren die dunder sijn dan die bladeren van groote tamme Porceleyne. Die bloemen sijn geel en wassen in cleyne croonkens. Tsaet wast ende es den anderen Tithymallen ghelijck.

 

Euphorbia cyparissias - Cipreswolfsmelk

Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

Tithymalus cyparissias, cypressen Wolfsmelck

  • 1644 Vlaams: Wolfsmelck (Cypressen)
  • 1616 Latijn: Tithymalus ciparissias
  • 1554/1557: Herbe à laict, Lactaria, Tithymale, Tithymale pareil au Cypres, Tithymale semblant au Cypres, Tithymalus, Tithymalus Cyparissias, Wolfsmelck, Wolfsmelck (Cypressen-), Wolfsmilch

[399]   5    A    Dat vijfste gheslacht Cypressen wolfsmelck ghenaempt heeft ronde roodachtighe stelen ontrent eenen voet hooch wassende ende daer aen seer cleyne gruene smalle bladerkens ghelijck den bladeren van Denneboom wassende maer veel minder ende saechter. Tsaet es cleyn anders den anderen ghelijck en wast op cleyne peersachtighe scaelkens tusschen die sijde tacxkens voortcomende.

B    Van desen gheslachte/ vindtmen noch een dat seer cleyn es dat wel cleyn Cypressen wolfsmelck ghenaempt mach worden ende dit heeft seer cleyne teere dunne steelkens ontrent een palme hooch daer aen wassen seer cleyne smalle bladerkens/ op die stelen wassen cleyne croonkens met bleeckgeele bloemkens ende daer naer volght dat saet den anderen ghelijck maer veel mindere.

C    Item noch esser een derde van desen gheslachte dyens bladeren heel wit sijn/ anders den Cypressen wolfsmelck ghelijck/ als ons die seer nerstighe ende groote cruytliefhebber Jan van Vreckom gheseyt heeft/ die alsulken wit Cypressen wolfsmelck somtijts in sijnen hof wassende ghehadt heeft/ maer selve en hebben wy dit niet ghesien ende daer om en kunnen wy niet meer van sijn fatsoene ghescrijven.

Euphorbia dendroides - Boomwolfsmelk

Foto Luc Regniers

Foto Luc Regniers

Foto Luc Regniers

Tithymalus arborescens, Tithymalus dendroides, Tithymalus leptophyllos, Croonkens cruyt

  • 1644 Vlaams: Wolfsmelck (Boomachtigh)
  • 1616 Latijn: Tithymalus dendroides
  • 1554/1557: Herbe à laict, Lactaria, Leptophyllos, Tithymale, Tithymalus, Tithymalus arborescens, Tithymalus dendroides, Wolfsmelck, Wolfsmilch

6    Tseste gheslacht dat hier te lande Croonkens cruyt gheheeten wordt es eenen cleynen boomken van wasse ghelijck/ het heeft eenen ronden somtijts roodachtighen steel vinghers dick ende daer aen sommighe maer seer luttel rondachtighe cleyne bladerkens rontsomme ghekerft/ ende desen steel verdeylt hem in dopperste in vier oft vijve andere steelkens die ghelijck tacxkens van boomen uutghespreyt wassen/ ende daer op comen die bloemen voort/ ende die drijecantighe hauwkens met den sade ghelijck aen andere Tithymallen.

 

Euphorbia platyphyllos - Brede wolfsmelk

Zie alle foto's van BellesFleursdeFrance

Tithymalus latifolius, Tithymalus platyphyllos, Lactaria latifolia, Corymbites, Amygdalites, breet Wolfsmelck

  • 1644 Vlaams: Wolfsmelck (Breedt)
  • 1616 Latijn: Tithymalus platyphyllos
  • 1554/1557: Amygdalites, Corymbites, Herbe à laict, Lactaria, Lactaria latifolia, Tithymale, Tithymale à larges fueilles, Tithymalus, Tithymalus latifolius, Tithymalus platyphyllos, Wolfsmelck, Wolfsmelck (breet), Wolfsmilch

Overzicht Euphorbia platyphyllos op deze site

Alle foto's van Euphorbia platyphyllos op internet

Euphorbia platyphyllos bij Kurt Stueber Gruppe Max Planck IZ

Euphorbia platyphyllos in Plantago PlantIndex

[400]    7    Tsevenste gheslacht heeft groote breede bladeren ghelijck die bladeren van Wollecruyt ende dit gheslacht es noch ter tijt onbekent.

Ende alle dese gheslachten van Tithymallen sijn vol wit saps ghelijck melck/ dat daer uut vloeyet als zy ghequetst worden dat bitter ende scerp op die tonghe es.

Plaetse

1    Dat ierste gheslacht van Tithymallen wast hier te lande niet van selfs/ ende wordt seer selden ghevonden/ dan in sommighe neerstighe cruytliefhebbers hoven.

2    Tweede als Dioscorides scrijft wast op rouwe plaetsen.

3    Tderde dat Zee wolfsmelck wast in die landen ontrent die zee gheleghen. Ende tseve es van den neerstighen Herbarist Jan de Vroede in Zeelant op hooghe duynen ende gheberchten ende in sandachtighen dorre ongheboude plaetsen alder ierst ghevonden die tselve tot my ghebrocht heeft.

4    Tvierde wast in die landen daer Dioscorides verkeert heeft ontrent die steden op gheoeffende velden.

5    Tvijfste Wolfsmelck dat Cypressen wolfsmelck gheheeten es/ en wordt oock niet dan in der cruytliefhebbers hoven ghevonden.

Maer dat cleyn van den selven geslachte wast ontrent Mechelen op canten van sommighen corenvelden nochtans en worddet niet al om ghevonden.

6    Tseste gheslacht dat hier te lande Croonkens cruyt gheheeten wordt/ wast op steenachtighe plaetsen/ ende in veel hoven van sijn selven ende oock in sommighe beempden.

Tijt

Alle die gheslachten van Tithymallen bloeyen meest in Braeckmaent ende Hoymaent ende in Ooghstmaent wordt huer saet rijp.

Naem

Alle die gheslachten van desen cruyden heeten in Griecx Tithymali. In Latijn Lactariae. In Hoochduytsch Wolfs milch. In Neerduytsch Wolfs melck. In Franchois Tithimale ou Herbe a laict.

1    Dat ierste gheslacht heet in Griecx Tithymalus Characias ende Amygdaloides. In Latijn Tithymalus mas aut Lactaria mascula/ dat es in Duytsch Wolfsmelck manneken.

2    Tweede gheslacht wordt in Griecx ghenaempt Myrtites en van sommighen Myrsinites ende Caryites. In Latijn Tithymalus foemina/ dat es in Duytsch Wolfsmelck wijfken/ ende van Theodorus Gaza Myrtaria.

3    Tderde gheslacht heet Paralios ende Tithymalis oft Mecon van Theophrastus Coccos, ende dit gheslacht mach wel in Duytsch Zee wolfsmelk ghenaempt worden.

4    Tvierde heet in Griecx Helioscopius Tithymalus/ dat es in Latijn Tithymalus solsequius, aut Lactaria solsequia/ ende in Duytsch Sonnewendende wolfsmelck.

5    Tvijfste es in Griecx ghenaempt Tithymalus Cyparissias/ dat es Cypressen wolfsmelck.

6    Tseste es Dendroides/ ende van sommighen Leptophyllos in Griecx gheheeten. In Latijn Tithymalus arborescens/ ende dit wordt hier te lande Croonkens cruyt gheheeten. In Franchois Reveille matin.

7    Tsevenste gheslacht heet in Griecx Tithymalus platyphyllos ende van sommighen als Hermolaus Barbarus scrijft Corymbites ende Amygdalites. In Latijn Tithymalus latifolius oft Lactaria latifolia. In Duytsch breet Wolfsmelck.

Natuere

Alle Tithymallen sijn heet ende drooghe tot by naer in den vierden graedt/ seer scerp bytende ende innewaerts etende van natuer ende sonderlinge dat melck ende daer naer

 

[401]    die vruchten ende bladeren. Die wortel es dat onsterckste. Ende onder alle Tithymallen es (als Galenus seit) dat Wolfsmelck manneken dat stercktste/ ende daer naer dat Wolfsmelck wijfken/ den welcken dat Croonkens cruyt volght/ ende den dyen dat breet Wolfsmelck. Dat vijftste van crachten es dat Cypressen wolfs melck/ dat seste dat Zeewolfsmelck. Tsevenste ende onstercktste van allen dat Sonnewendende wolfsmelck.

Cracht ende werckinghe

A   Tsap van Tithymallen es een seer crachtighe medecyne tot camerganck ende somtijts tot overgheven verweckende/ af treckende die taeye coude fluymen ende die cholerijcke geele vochticheden. Tselve doen oock dat saet ende die wortelen sonderlinghen die scorssen van den selven/ ende dienen seer wel den ghenen die water laden als zy met goede versinninghen ende wel ghebeetert inghegeven worden.

B   Tsap van Tithymallen met olie ghemenght doet dat hayr uutvallen van der plaetsen daert in die sonne op ghestreken wordt.

C   Dit sap in die gaten van den quaden tanden ghedaen versuet die pijne ende weedom van den tanden/ maer alsmen dit doet zoo moet men wachten datmen die ghesonde tanden niet en raecke/ ende daer om salmen die ghesonden tanden ierst met was beleggen. Den selven tantsweer versuet ende gheneest oock die wortel in azijn ghesoden ende in die mont ghenomen.

D   Dit selve sap gheneest oock alle quade ruydicheyt/ crauwagien/ melaetscheyt/ ende quade scorftheyt van den hoofde/ het doet alderhande wratten af vallen ende vergaen/ het bijt die quade herde canten van den fistulen ende voortsetende vuyle sweeringhen af/ ende dient tot die heete vierighe gheswillen ende carbunculen ghebruyckt.

E   Tsap van Tithymallen doodet oock die visschen alsmen met eenich aes oft spijse menght ende den visschen te voren worpt.

Hindernisse

Tsap tsaet ende die wortelen van den Tithymallen wercken met grooten crachten ende doen die natuere van den menschen/ groot ghewelt/ tlichaem onstellende/ die maghe seer beruerende/ die keele rouw makende ende open bytende/ alzoo dat Galenus scrijft datmen dese cruyden niet en behoort in te ghevene ende sonderlinghe dat sap/ maer alleen van buyten tlichaems te ghebruyckene ende dat oock niet sonder groote discretie.

Beeteringhe

Alsmen die scorssen van den wortelen van Tithymallen eenen dach lanck in azijn weyckt ende daer naer drooght/ ende dan die selve poedert ende daer toe mengelt Anijs saet oft Venckel saet/ gumme Tragachanti ende Mastix ende die selve alzoo tsamen met eenich vercoelende sap als Cicoreye Enduve oft Araengie appelen ingheeft/ soo selen sy sonder groote beruerte huer werck doen ende en selen die keele noch die inwendighe leden niet verhitten oft onsteken.

 

^Naar het begin van deze pagina