Beginpagina van Plantaardigheden.nl
 

Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

1554 Cruijdeboeck met transcriptie (overgeschreven)
A | B | C | D | E | F | G| H | IJK | L | M | N | O | P | QR | S | T | U | V | WXYZ

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2 Bloemen, welrieckende cruyden, saden, ende dyer ghelijcken Planten Alfabetisch

Deel 3

Deel 4

Deel 5

Deel 6

Register van die cracht der Cruyden
 
Oude Nederlandse namen
* Project Dodoens
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel
Bijgewerkt 28-04-2023

«  Cruijdeboeck deel 2 capitel 79, bladzijde 308-311   Zie volgende pagina »

Van Libanotis.   Cap. lxxix.

1  

Meum athamanticum - Bergvenkel

2  

Peucedanum cervaria - Hertenkruid

3  

Selinum carvifolia - Karwijselie

 

Tgheslacht

Libanotis als Dioscorides scrijft es tweederleye/ vruchtbaer ende onvruchtbaer. Die vruchtbaere es twee oft drijerhande/ ghelijck in dit Capittel blijcken sal.

 

Tfatsoen

Libanotis, Rosmarinus

    Noot: Dodoens onderscheidt "vruchtbaere gheslachten" (1, 2, 3) & "onvruchtbaere gheslachten", deze "sijn de vruchtbaerighe Libanotides van bladeren ende wortelen ghelijck, maer en hebben noch stelen noch bloemen noch saet" (4). Rosmarinus (5) is elders beschreven.

 

Meum athamanticum - Bergvenkel

Libanotidis primum genus, Zea, Campsanema (Foeniculus porcinus), zaad: Canchrys, Cachrys, Beerwortel
  • 1644 Vlaams: Beerwortel
  • 1616 Latijn: Meum
  • 1554/1557: Beerwortel, Beerwurtz, Cachrys, Campsanema, Canchrys, Foeniculus porcinus, Libanotis, Libanotis primum genus, Rosmarin, Rosmarinus, Zea

[309]   1   Dat ierste vruchtbaer gheslacht dat in Duytsch Beerwortel ghenaempt wordt/ heeft seer ghecloven bladeren/ den Venckel bladeren seer ghelijck maer grooter ende breeder/ die op der aerden dicwils uut gespreyt ligghen/ tusschen den welcken voortcoemt eenen steel ontrent eenen cubitus dat es onderhalven voet lanck/ daer op die bloemen met croonen ghelijck aen die Dille wassen/ voortbringhende groot ront ghehoeckt saet/ dat sterck van ruecke ende scerp van smaecke es. Die wortel es dick met rouw hayr boven beset/ van ruecke schier den herst ghelijck.

Peucedanum cervaria - Hertenkruid

Libanotidis genus alterum, swerte Herstwortel(e)
  • 1644 Vlaams: Libanotis (Tweede vruchtbaere) [Herstwortele (Swarte)]
  • 1616 Latijn: (Libanotis fructifera altera)
  • 1554/1557: Herstwortel [= Hertswortel] (swerte), Hirtzwurtz (schwartz), Libanotis, Libanotis alterum genus, Rosmarin, Rosmarinus

2   Dat ander gheslacht heeft eenen hooghen gheknoopten steel ghelijck die Venckel/ daer aen wassen bladeren/ den Kervel oft Scheerlinc bladeren schier gelijck maer meerder/ breeder/ ende dicker/ op tsop van den stelen wassen die croonen voortbringhende witte bloemkens/ ende als die vergaen zoo volghet welrieckende saet naer dat breet es den sade van Angelica schier ghelijck. Die wortel es van buyten swert van binnen wit/ met hayr boven becleet van ruecke ghelijck herfst oft wieroock/ rieckende

Selinum carvifolia - Karwijselie

Libanotis Theophrasti, witte Herstwortel, zaad: Canchrys, Cachrys
  • 1644 Vlaams: Libanotis (Eerste vruchtbaere) [Herstwortel (Witte)]
  • 1616 Latijn: (Libanotis fructifera prima)
  • 1554/1557: Cachrys, Canchrys, Herstwortel [= Hertswortel] (witte), Hirtswurtz (weisz), Libanotis, Libanotis Theophrasti, Rosmarin, Rosmarinus

[310]   3   Noch isser een ander geslacht van desen cruyden dat oock vruchtbaer es/ en van Theophrastus lib.ix,cap.xii bescreven es. Ende dit heeft oock eenen rechten gheknoopten steel/ daer aen wassen bladeren die grooter ende meerder sijn dan die bladeren van Eppe. Die bloemen wassen op croonen ghelijck aen die andere twee gheslachten saet leverende/ dat groot lanck dick ende oneffen es/ ende scerp van smaecke. Die wortel es lanck groot/ dick ende wit/ met groot grof hayr boven becleet/ oock ghelijck wieroock oft herst rieckende.

(niet benoemd), de "onvruchtbaere gheslachten"

4   Die onvruchtbaerighe Libanotides sijn als Dioscorides scrijft den voorghescreven vruchtbaerighen van bladeren ende wortelen ghelijck/ maer en hebben noch stelen noch bloemen noch saet.

Rosmarinum coronarium, ander gheslacht van Libanotis, Rosmarijn (beschreven in hoofdstuk 67 van Cruijdeboeck deel 2 )

5   Dat ander gheslacht van Libanotis/ dat Rosmarinum coronarium/ ende in Duytsch Rosmarijn gheeten wordt/ es hier int.lxvii.Capittel bescreven.

Plaetse

Die drije vruchtbarige Libanotides wordden nu ter tijt ghevonden in Duytschlant op die hooghe gheberchten ende in die wildernissen. Dat ierste gheslacht wast oock in Brabant ontrent Loeven op berchachtighe rouwe plaetsen/ maer meest worddet in der cruytliefhebbers hoven ghevonden/ ghelijck oock die andere twee.

 

Tijt

[311]   Dese cruyden bloeyen meest in Hoymaent.

Naem

Dit gheslacht van cruyden wordt gheheten in Griecx Libanotis/ om dat die wortelen naer twieroock riecken dat Libanos in Griecx ghenaempt wordt/ ende in Latijn Rosmarinus/ in die Apoteke sijn zy onbekent.

1   Dat ierste gheslacht wordt hier te lande in die Apoteke Foeniculus porcinus ghenaempt. In Hoochduytsch Beerwurtz/ ende daer naer hier te lande Beerwortel/ van sommigen als Dioscorides scrijft Zea en Campsanema.

Tsaet van desen heet in Griecx Canchrys ende Cachrys.

2   Dat tweede gheslacht wordt gheheeten Schwartz hirtzwurtz/ dat es hier te lande Swerte Herstwortele.

3   Dat derde gheslacht wordt van Theophrasto bescreven/ ende daer om hebben wy tselve Libanotin Theophrasti ghenaemt. In Duytsch heetet Weisz hirtwurz/ dat es witte Herstwortel.

Tsaet van desen heet Theophrastus oock Canchrys oft Cachrys.

Natuere

Dese gheslachten van cruyden met hueren saden ende wortelen sijn werm ende drooch tot in den tweeden graedt/ verdeylende/ sceydende ende afvaghende van natueren.

Cracht ende werckinghe

A   Die wortelen van Libanotides met wijn ghedroncken/ doen water maken/ ende verwecken die natuerlijcke cranckheyt der vrouwen/ sy ghenesen die pijne ende weedom in den buyck ende helpen den ghenen die van slanghen ende fenijnnighen ghedierten ghebeten sijn.

B   Tsaet van Libanotis es oock tot den selven gebreken goet/ ende daer en boven dienet seer wel tot die vallende sieckten ende alle verouderde coude ghebreken van der borsten/ het gheneest oock die geelsucht met peper ghedroncken/ sonderlinghe dat saet van den tweeden gheslachte/ want dat ander saet dat Cachrys heet en es niet goet van binnen inghenomen aenghesien dattet met sijn heete scerpicheyt die keele rouw maeckt.

C   Die bladeren van desen cruyden ghewreven stelpen dat bloeyen van die speenen/ versueten die cloven ende sweeringhen ontrent tfondament/ ende maken rijp ende morwe alle coude oude herde gheswellen daer op gheleyt.

D   Tsap van den cruyde ende wortelen met huenich vermenght maeckt het tghesichte scerp/ ende verclaert die duyster ooghen daer in ghedruypt.

E   Die drooghe wortelen met huenich vermenght suyveren die vuyle sweeringhen ende doen die herde ghezwellen sincken ende sceyden.

F   Tsaet met olie vermenght es goet den ghenen die den cramp hebben oft verreckt sijn/ ende doet sweeten om tlichaem ghestreken.

G   Tselve saet met meel van dravick ende azijn vermenght versuet die pijne van tfledercijn daer op gheleyt.

H   Tselve saet gheneest ende suyvert oock die quade witte drooghe scorfticheyt/ met seer scerpen azijn vermenght ende daer op ghestreken.

I   Dat saet dat Cachrys heet/ beneempt dat loopen ende vloeyen van den ooghen opt voorhooft ghestreken.

 

^Naar het begin van deze pagina