Plantenfoto's

• Cruijdeboeck deel 1 capitel 39 Bladzijde 72

Tgheslacht

Heliotropium es tweederleye van gheslachte/ waer af het eene gheheeten wordt groot Heliotropium/ ende dander cleyne.

• Cruijdeboeck deel 1 capitel 39 Bladzijde 73

Tfatsoen

[73]   1   Groot Creeft cruyt heeft rechte ronde stelen die met dun wit wolachtich hayrken sonderlinghe aen dopperste becleet zijn. Sijn bladeren zijn wit/ saecht/ hayrachtich/ den bladeren van Basilicon van fatsoene ghelijck. Die bloemen wassen boven aen die steelen/ ende zijn wit van coleure/ ende staen veele by een lancx die stelen/ die aen die soppekens omghecrumt zijn ghelijck een Scorpions oft Creefts steert. Die wortel es dun en hert.

2   Dat andere es een neer cruyt lancx der aerden cruypende/ met dunne faselachtighe steelkens/ en wit saechtharighe bladeren/ den bladeren van den iersten volnaer ghelijck maer minder. Die bloemen zijn geel met langhe omghecrumde steertkens/ ghelijck aen Riddersporen. Tsaet wast in ronde bollekens ghelijck aen Guychelheyl.

Den grooten Creeftcruyt vindt men met omghecromde steelkens noch twee ghelijcke cruyden/ die wy daer om in dit Cap. hebben willen beschrijven/ waer af dierste van ons ghenaempt es Scorpioen cruyt manneken/ ende dat andere Schorpioen cruyt wijfken.

3   Scorpioen cruyt manneken wast ontrent een spanne oft voet hooghe/ ende heeft cantighe cleyne steelkens die in dopperste daer die bloemenkens en knopkens aen wassen omghecromt zijn ghelijck een Scorpioen steert. Die bladeren zijn cleyn en smal. Die bloemkens schoon en lieflijck/ van coluere hemelblauw in tmiddel wat geel hebbende.

4   Scorpioen cruyt wijfken es den manneken seer ghelijck/ anders dan dat zijn steelkens en bladerkens wat rouw en hayrachtich zijn/ ende die bloemkes mindere. Die soppen van steelkens zijn oock omghecromt ghelijck aen Scorpioen cruyt manneken.

Plaetse

1   Tgroot Creeftcruyt (als Ruellius schrijft) wast in Vranckrijck op vette gheboude ackeren/ hier te lande worddet in die hoven ghesayet.

2   Tcleyn Creeftcruyt wast in neere sandachtighe en waterachtighe plaetsen.

3   Dat Scorpioen cruyt manneken wast in die beempden en vette waterachtighe gronden ende by den canten van den waterloopen/ ende hoe dattet naerder den watere wast

• Cruijdeboeck deel 1 capitel 39 Bladzijde 74

[74]   hoe dattet grooter ende meerder wordt/ alzoo dat zijn bladeren somtijts zoo groot worden als ghemeyne Wilghen bladeren.

4   Dat Scorpioen cruyt wijfje/ wast aen die canten van den coren velden/ ende in die hoven.

Tijt

Creeft cruyden bloeyen in dmiddel van den zoomer ende in Hoymaent. Die Scorpioen cruyden bloeyen in Meye ende in Braeckmaent.

Naem

Tgroot Creeftcruyt wordt in Griecx gheheeten Heliotropium mega/ en Scorpiouron. In Latijn Heliotropium magnum/ nu ter tijt Herba cancri. Ende daer naer in Duytsch Creeft cruyt/ ende groot Creeftcruyt Dat andere wordt gheheeten Heliotropium parvum. Ende van ons in Duytsch cleyn Creeftcruyt/ oft cleyne sonnewendt Die Scorpioen cruyden hebben wy Scorpiodes gheheeten/ maer oft die selve zijn dat recht Scorpiodes van Dioscorides beschreven/ en willen wy voor goet ende waerachtich niet toe segghen.

Natuere

Creeftcruyden zijn werm en drooghe van natueren tot inden derden graet.

Cracht en werckinghe

1
A   Een hantvol van dat groot Creeftcruyt ghesoden ende ghedroncken/ iaecht af met dunnen camerganck geele heete vochticheden/ en taye fluymachtighe fluymen.

B   Tselve cruyt in wijn ghesoden/ es goet ghedroncken teghen die steken van Scorpioenen/ ende van buyten daer op gheleyt.

C   Men schrijft van dese cruyde/ dat vier sadekens ghedroncken met wijn voordaen comen van der cortsen/ die vierdedaechse cortse ghenesen/ ende dijsghelijcx drije saden die derdedaechse cortse.

D   Tsaet van desen cruyde ghestooten/ ende op die wratten ende dijer ghelijcken aenwassen gheleyt/ doet die afvallen.

E   Die bladeren ghestooten/ zijn goet gheleyt op t fledercijn/ gheblustheyt/ ende ghebroken ende ghequetste leden.

2
F   Dat cleyn Creeftcruyt met zijnen sade ende met Hysope kersse ende Sal nitri ghesoden ende ghedroncken/ iaecht af die breede ende ronde wormen.

G   Tselve cruyt met sout ghewreven/ verdrijft die wratten daerop gheleyt.

3, 4
H   Die Scorpion cruyden zijn zy dat recht Scorpiodes/ zoo zijn zy zeer goet gheleyt op die beet van Scorpioenen.