Beginpagina van Plantaardigheden.nl
 

Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

1554 Cruijdeboeck met transcriptie (overgeschreven)
A | B | C | D | E | F | G| H | IJK | L | M | N | O | P | QR | S | T | U | V | WXYZ

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1 Gheslacht, onderscheet, fatsoen, naemen, cracht ende werckinghe Planten Alfabetisch

Deel 2

Deel 3

Deel 4

Deel 5

Deel 6

Register van die cracht der Cruyden
 
Oude Nederlandse namen
* Project Dodoens
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel
Bijgewerkt 12-04-2023

«  Cruijdeboeck deel 1 capitel 1, bladzijde 3-5   Zie volgende pagina »

Van Averoone.   Cap. i.

Artemisia abrotanum = Citroenkruid = Averoone, cleyne (Averoone manneken)

Zie

Artemisia abrotanum

Kijk eens

op Blaichs homepage

Informatie en verkrijgbaarheid op Plantago

op internet

Artemisia arborescens = Boomalsem = Averoone, groote (Averoone wijfken)

Zie

Artemisia arborescens

 

 

Kijk eens

op Blaichs homepage

Informatie en verkrijgbaarheid op Plantago

op internet

Artemisia camphorata = Kamferalsem = Averoone, welrieckende

Zie

Artemisia camphorata

Kijk eens

Informatie en verkrijgbaarheid op Plantago

op internet

Artemisia abrotanum = Citroenkruid = Averoone, cleyne (Averoone manneken)
Artemisia arborescens = Boomalsem = Averoone, groote (Averoone wijfken)
Artemisia camphorata = Kamferalsem = Averoone, welrieckende

Gheslacht oft onderscheet

[3]   Averoone (als Dioscorides schrijft) es tweederleye van gheslachte/ waer af deene ghenaempt es Averoone wijfken oft groote Averoone/ ende dandere Averoone manneken oft cleyn Averoone/ ende beyde dese gheslachten zijn hier te lande ghemeyn.

Tfatsoen

1   Die groote Averoone wast dicwils (sonderlinghe want zij daer toe gheleyt wordt) hoogher dan eens lancks mans hooghde/ ghelijckende eenen boom/ ende heeft herde taye tacken/ waer aen wassen al om veel witte aschvervwighe seer ghesneden bladerkens/ die ghelijck die bladeren van veel boomen/ tswinters vergaen/ ende inden Aprill weder van nieuwes voortcomen. Sijn bloemen zijn goutgeele knoppekens/ ende wassen lanck die tacken/ ghelijck aen die Alsene.

2   Die cleyne Averoone en wast nemmermeer seer hooghe/ ende heeft teere dunne steelkens van der wortel meest voortcoemende. Sijn bladeren zijn gruender/ langher/

 

[4]   teerder/ ende meer ghesneden dan die bladeren van die groote Averoone/ ende vergaen oock tswinters/ ende coemen inden Meye wederom uut den selven/ ende andere nieuwe steelkens voort. Dese Averoone draeght hier te lande seer selden bloemen/ ende es seer sterck van ruecke/ stercker rieckende dan die groote/ die wortel van desen es teer en cruypende/ en al om veele nieuwe taxkens ende scuetkens uutwerpende.

3   Noch zoo vindtmen boven desen twe gheslachten van Averoone/ een ander gheslacht dat my M. Jaspar van der Heyden/ van Loven ghesonden heeft/ dat van steelen ende wasse der cleynder Averoone ghelijck es/ maer zijn bladeren en zijn niet zoo lanck/ meer ghelijckende den bladeren van die groote Averoone/ hoe wel zij teerder ende niet zoo wit en zijn/ ende dese Averoone es van eenen seer lijfelijcken rueck/ niet seer onghelijck van ruecke der ghemeyne Cypresse daer wij in zijnder plaetsen af schrijven willen.

Plaetse

Beyde die Averoonen en wassen hier te lande niet/ dan in die hoven daer zij gheplant worden. Dijsghelijck oock dat derde gheslacht/ dat seer selden ghevonden wordt/ en luttel bekent es.

Tijt

Averoonen bloeyen in Augusto/ ende in Septembri es haer saet bequaem om te vergaderen.

Naem

Averoone wordt in Griecx ende Latijn Abrotanum ghenaempt/ ende met dien naem eest inder Apoteken bekent/ die Hoochduytschen nuement Stabwurtz/ Gertwurtz/ Garthaglen/ Schoszwurtz/ Kuttelcraut/ Affrusch. Die Franchoisen Auronne/ Auroesne.

1   Die groote Averoone wordt ghenaempt Abrotanum thelij in Griecx/ in Latijn Abrotanum foemina/ dat es in onser talen/ Averoone wijfken/ in hoochduytsch Stabwurtz weiblin/ in Franchois Aueronne femelle.

2   Die cleyne heet in Griecx Abrotanum arren. In Latijn Abrotanum mas. In hoochduytsch Stabwurtz menlijn. In Franchois Auronne masle. In onser talen Averoone manneken/ en cleyn Averoone.

3   Dat derde gheslacht wordt van Hieronymo bock/ wolrieckende Stabwurtz: dat es welrieckende Averoone ghenaempt.

Nature

Alle Averoonen sijn van complexien warm ende drooch tot inden derden graet/ ende subtijl van substantien.

Cracht en werckinghe

 Tsaet van Averoone drooch en rouw ghepoedert/ oft in water oft wijn ghesoden/ ende ghedroncken es goet ende seer behulpich den ghenen die hueren adem niet wel en kunnen ghesceppen/ ende verstopt van borsten zijn/ ende dien haer zenuwen ghetrocken ende ghespannen worden/ die dat sciatica hebben/ die haer water niet wel en kunnen gelossen/ ende den vrouwen die haer natuerlijcke cranckheyt niet wel en kunnen ghecrijghen/ want duer sijn subtijl cracht zoo verdrijvet/ verteeret/ ende doet scheyden alle couwe vochticheyt/ slijm ende taye fluymen/ die longhene/ nieren/ blase/ ende moeder verstoppende zijn.

B   Averoone in wijn ghedroncken es goet teghen alle fenijn den mensche hinderlijck/ ende doodet die wormen.

C   Die roock oock van Averoone verdrijft alle fenijnich ghedierte/ desghelijcks oock die Averoone waer zij gheleyt oft ghestroyt wordt.

D   Asschen van Averoone/ met olie van Wonderboom/ oft van Radijs/ oft andere seer oude olie van Oliven ghemenght/ gheneest dat uutvallen des hayrs vanden hoofde/ als zij op thooft twemael tsdaechs in die sonne oft bij den viere daer op ghestreeken wordt.

E   Ende in dier manieren ghebruyckt/ zoo doet zij den baert die qualijcken by coemt/ seer wassen ende snel voortcoemen: die kinne daer mede bestreeken.

F   Averoone ghemenghelt met een ghebraden Queappel/ ende op die ooghen ghelijck een

 

[5]   plaester gheleyt es goet tseghens die sweringhe van den ooghen.

G   Met gersten meel ghemenght en tsamen ghesoden doet zij scheyden ende verdwijnen alle coude gheswillen daer zij op gheleyt wordt.

H   Averoone met olie ghemenghelt/ ende daer mede het lichaem bestreken/ es goet voor die couwe huyveringhen/ die ghelijc een cortse tot haerder tijt weder om comen.

   Van die Averoone schrijft Plinius dat zij onder bedde oft