Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

Voorwerk Nederlandse, Duitse, Franse, apothekers-, Latijnse en Griekse namen

Deel 1

Deel 2

Deel 3 Wortelen, medecynale cruyden, ende quaden hinderlijcke ghewassen
Planten Alfabetisch

Deel 4

Deel 5

Deel 6

Usnea barbata - Baardmos

Sticta pulmonaria

Polytrichum commune - Gewoon haarmos

Drosera rotundifolia - Ronde zonnedauw

Lycopodium clavatum - Grote wolfsklauw

Corallina officinalis - Koraalwier

• Cruijdeboeck deel 3 capitel 69 Bladzijde 449

Tgheslacht

[449]   Mosch es veelderleye van gheslachte/ van den welcken die sommige aen die boomen/ sommighe in donckere vochtighe velden ende bosschen wassen/ ende sommige aen die clippen ende steenrootsen in die zee ghevonden worden.

Tfatsoen

Usnea barbata - Baardmos

Muscus (Usnea), Mosch (Boommosch) 1644 Vlaams: Mosch (Boom-) 1616 Latijn: Muscus arboreus 1554/1557: Mosch, Mosz, Mousse, Muscus, Usnea

1   Dierste gheslacht van Mosch dat aen die boomen wast ende eygentlijck Mosch ghenaemt wordt/ es anders niet dan vele witte ghehackelde seer diep ghesneden bladerkens in ende duer malcanderen ghevlochten ende verwerret/ sonder wortelen/ bloemen oft saet aen die boomen hanghende ende wassende.

Sticta pulmonaria

Pulmonaria, Longhencruyt 1644 Vlaams: Longhencruydt 1616 Latijn: Pulmonaria 1554/1557: Herbe aux poulmons, Longhencruyt, Lungenkraut, Pulmonaria

2   Tweede gheslacht wast oock ontrent den boomen dat Longhen cruyt gheheeten wordt ende dit es den Steenlever cruyde wat ghelijck maer grooter ende breeder/ groote breede scubben hebbende op malcanderen ligghende/ die op eene sijde schoon gruen sijn ende op die andere witachtich.

• Cruijdeboeck deel 3 capitel 69 Bladzijde 450

Polytrichum commune - Gewoon haarmos Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

Polytrichon Apuleianum, Polytrichon Apulei, gulden Wederdoot 1644 Vlaams: Wederdoot (Gulden) 1616 Latijn: Muscus capillaris 1554/1557: Jungfrauhar, Polytrichon Apulei, Polytrichon doré (grand et petit), Wederdoot (gulden), Widdertodt (gulden)

[450]   3   Tderde gheslacht dat Gulden wederdoot ghenaempt es heeft dunne steelkens gheen palme lanck die met cort bruyn geelachtich gruen hayrken becleet sijn/ die somtijts op scieten ende cale bruyne steelkens voortbringhen daer cleyne greynkens aen hanghen. Van dese gheslachte wordt oock noch een ander cleyn ghevonden dat den voorghescreven ghelijck es anders dan dattet veel minder es.

Drosera rotundifolia - Ronde zonnedauw Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

Ros solis, Son dauw (Sondauw, Sindauw, Loopich cruyt) 1644 Vlaams: Loopighcruydt, Sondauw 1616 Latijn: Ros solis 1554/1557: Loopich cruyt, Ros solis, Rousée de Soleil, Sindauw, Sondauw

4   Tvierde gheslacht datmen Son dauw heet heeft roodachtighe rondtachtighe hole hayrachtighe bladerkens met langhe steelkens/ schier ghelijck cleyne lepelkens ghefatsoeneert/ tusschen den welcken een cort steelken voortcoemt op dopperste omghecromt/ cleyne witte bloemkens draghende. Dit cruyt es van een seer vremde ende wonderlijcke natuere/ want al eest dat die sonne langhe ende vele daer op schijnt zoo wordt dit cruyt nochtans altijt nat ende bedauwt ghevonden/ ende aen die hayrkens van den bladerkens met cleyne droppelkens van water gheladen. Ende hoe die sonne heeter ende meer op dit cruyt schijnt hoe dattet natter ende meer bedauwt es. Ende daer omme worddet oock Sondauw gheheeten.

Lycopodium clavatum - Grote wolfsklauw

Lycopodium, Pes lupi (Spica Celtica), Wolfsclauw (Beerenclauwen, Wijncruyt) 1644 Vlaams: Mosch (Grooten Eerdt-), Wolfsklauwen 1616 Latijn: Muscus terrestris sive Lycopodium 1554/1557: Beerlap, Griffes de loup, Gurtelkraut, Harschar, Lycopodion, Lycopodium, Patte de loup, Pes lupi, Pied de loup, Seilkraut, Spica celtica, Teuffelsclauwen, Wincruyt, Wyncruyt, Wolfsclauwen

5   Dat vijfste gheslacht van Mosch dat Wolfsclauw ghenaempt wordt/ cruypt ende vliddert met sijnen langhen rancken/ die wel dick met geel gruene hayrkens becleet sijn/ lancx der aerden/ tot sommighe plaetsen met cleynen wortelkens daer aen ghevesticht. Ende aen dese wassen oock corte sijde rancxkens in drijen oft vieren ghespleten/ op deynde som cleyne witte punctkens ghelijck clauwkens oft nagelkens hebbende eenen clauw van den wolf schier ghelijck ende som recht op staende dunne witte steelkens draghende die niet zoo dick beset en sijn als die cruypende rancxkens/ ende witte cleyne arekens voortbringhen vol van cleynen bladerkens witten bloemkens ghelijckende.

Corallina officinalis - Koraalwier

Muscus marinus, Bryon thalassion, Soldanella (Corallina), zee Mosch (Coraelcruyt) 1644 Vlaams: Coraelcruydt, Zeemosch (Coraels-gewijse) 1616 Latijn: Corallina 1554/1557: Coraelcruyt, Corallina, Coralline, Herbe de coral, Mousse de mer, Muscus marinus, Soldanella, Zeemosch

6   Tseste gheslacht van Mosch dat Zeemosch ghenaempt wordt heeft vele dunne herde steenachtighe steelkens met vele ledekens ondersceyden vele by een uut een steenachtich hoofdeken wassende daer mede dattet aen die clippen ende steenrootsen hanght.

Plaetse

1   Dierste van Mosch wast aen die boomen sonderlinghe daer quaden ende onbequamen grondt es.

• Cruijdeboeck deel 3 capitel 69 Bladzijde 451

[451]   2   Longhencruyt wast aen die mosachtighe boomen en op vochtighe sandachtighe donckere velden.

3,4   Gulden Wederdoot/ Sondauw ende Wolfsclauw wassen op dorre ongheboude waterachtighe heyden ende dyerghelijcke leghe velden ende in sommige donckere bosschen.

5   Ende dat Gulden wederdoot es seer ghemeyn.

6   Zeemosch wast aen die clippen ende steenrootsen in die zee gheleghen zijn.

Naem

1   Dierste gheslacht van desen wordt gheheeten in Griecx Bryon/ ende van sommighen Splachnon. In Latijn Muscus/ van Serapio ende in die Apoteke Usnea. In Hoochduytsch Mosz. In Neerduytsch Mosch/ ende dat beste ende bequaemste tot den ghebruyck der medecynen es dat Mosch dat aen die Cederboom wast/ ende daer naest dat aen den Populier boom ghevonden wordt.

2   Tweede gheslacht wordt nu ter tijt gheheeten Pulmonaria in Latijn. In Hoochduytsch Lungenkraut. In Neerduytsch Longhencruyt. In Franchois Herbe a pulmon.

3   Tderde wordt ghenaempt in Hoochduytsch Gulden widdertodt/ dat es Gulden wederdoot/ van sommighen oock Jungfraw har. Ende wordt van sommighen voor een Polytrichon Apuleianum ghehouwen/ daer nochtans seer cleyne ghelijckenisse mede heeft want Polytrichon Apulei es dat recht Trichomanes van Dioscorides als in onse Latijnsche Annotatien verclaert es.

4   Tvierde gheslacht wordt hier te lande gheheeten Ros solis. In Duytsch Sondauw/ ende van sommighen Sindauw. Item oock van eenighen Loopich cruyt.

5   Tvijfste gheslacht heet in Hoochduytsch Beerlap/ Gurtelkraut/ Seilkraut/ Harschar/ Teuffels clauwen. Hier te lande Beerenclauwen/ ende van sommighen Wijncruyt. In sommighen Apoteken Spica celtica/ ende daer voor van den ongheleerden ghebruyckt/ tot groot achterCruijdeboeck deel van den siecken. Wat naem dattet in Griecx oft Latijn heeft es ons onbekent/ ende daer om heb ick dit ghewas naer onsen ghemeynen naem Lycopodion/ dat es Pes lupi ghenaempt.

6   Tseste gheslacht es ghenaempt in Griecx Bryon Thalassion. In Latijn Muscus marinus/ dat es in Duytsch Zeemosch ende wordt in die Apoteken Corallina gheheeten/ dat es Coraelcruyt/ ende van sommighen ongheleerden Soldanella/ daert gheen ghelijckenisse mede en heeft.

Natuere

1   Mosch es droech van natueren ende tsamen treckende/ sonder merckelijcke hitte oft coude.

2   Longhencruyt es den voorghescreven wat ghelijck maer meer vercoelende.

3,4,5   Gulden wederdoot/ Sondauw ende Wolfsclauw sijn drooghe ende middelmatich in wermte ende coude.

6   Zeemosch es cout ende drooghe en tsamen treckende.

Cracht ende werckinghe

1
A   Mosch in water ghesoden es goet om in te baden den Vrouwen die huer natuerlijcke cranckheyt te veel hebben/ in die nuese ghesteken stoppet dat bloeyen/ ende es seer goet ghebruyckt ende ghemenght in alle salven ende olien die stoppende sijn.

2
B   Longhencruyt wordt van die ionghe medecijn meesters seer ghepresen tot die ghebreken van der longhene/ ende sonderlinghe tot die verhittinghe ende sweeringhen van den selven ghepoedert ende met water inghenomen.

C   Oock scrijft men den Longhencruyde toe dattet met wijn ghesoden ende ghedroncken dat bloetspouwen/ bloetpissen ende die natuerlijcke cranckheyt der vrouwen stelpt/ ende den loop des buycx gheneest.

D   Item Longhencruyt ghepoedert ende in die wonden ghestroytet gheneest die selve ende doet dat bloeyen stelpen ende ophouwen. heete beghinnende gheswillen/ ende op alle pijnen van fledercijn dat vercoelt dient.

• Cruijdeboeck deel 3 capitel 69 Bladzijde 452

[452]   4
E   Sondauw wordt oock seer goet ende sonderlinghe ghehouwen om tlichaem dat uutdroocht te sterckene ende die ghequetste longhene te ghenesen. Ende daerom wordt het water daer af ghedestilleert (dat geel es) den ghenen inghegheven die uutdrooghen/ hoesten/ op die borste benaut ende in die longhene ghebreckelijck sijn.

3,5
F   Gulden wederdoot ende Wolfsclauw schijnen van ghelijcken cracht te wesene maer en worden niet ghebruyckt.

6
E   Zee mosch es van crachten seer tsamen treckende ende bescermende/ ende daer om es hy seer goet gheleyt op alle