Plantenfoto's

• Cruijdeboeck deel 1 capitel 71 Bladzijde 132

Tgheslacht

Van Scabiosen vindtmen hier te lande drije oft vier gheslachten/ malcanderen oft in bloemen oft van bladeren ghelijckende.

Tfatsoen

• Cruijdeboeck deel 1 capitel 71 Bladzijde 133

[132]   1   Dat ierste alder ghemeynste en grootste gheslacht/ heeft ierst langhe smalle aschvervwighe hayrachtighe bladeren op der aerden ghespreyt/ tusschen den welcken voortcomen ronde hayrachtighe stelen voortbringende seer ghekerfte bladeren die oock hayrachtich en aschvervwich grauwe sijn/ den bladeren van groote Valerianen van fatsoene wat ghelijck. In dopperste van den stelen wassen die bloemen van coluere tot blauw treckende/ veel by een ghelijckende tsamen eenen breeden ende ronden hoedeken. Die wortel es wit lanck en slecht.

2   Dat ander gheslacht es dat alderminste/ niet over een palme oft spanne hooch wassende/ ende es van stelen bloemen en bladeren den grooten seer ghelijck/ alleen veel minder/ ende van bladeren veel meer ende dieper ghesneden.

3   Dat derde gheslacht es een middel tusschen die andere twee/ mindere dan tgroot ende meerder dan tcleyne/ den voorghescreven tween van bloemen seer ghelijck/ sijn bladeren sijn lanck/ aschvervwich grauwe hayrachtich rontsomme wat ghekerft/ maer niet soo seer oft soo diep als die bladeren van den anderen tween voorghescreven. Die wortel es dun ende lanck ghelijck aen die ierste ende groote Scabiose.

4   Der Scabiosen wordt noch een ghelijck cruyt ghevonden ontrent ander halven voet oft twee voeten hooch wassende dat langhe smalle aschvervwighe bladeren draeght den iersten bladeren van die groote Scabiose oft den bladeren van Duyvels beet ghelijck/ die om die canten somtijts wat ghescaert ende ghesneden sijn. Die stelen sijn ront en daer op wassen aen dopperste ronde ghescelferde bollekens/ ghelijck die bollekens van den Corenbloemen maer meerder/ daer uut roode purpure veesachtighe bloemen wassen ghelijckende dat middelste van den Korenbloemen. Die wortel es dick cort ende crom met aenhanghende veele veeselinghen.

Plaetse

Die groote Scabiose ende dat Materfilon wassen in die beempden ende op grasachtighe plaetsen. Dat alder cleynste Scabiose wast in waterachtighe seer neere beempden. Die scaeps Scabiose wast op die velden ende by den weghen.

• Cruijdeboeck deel 1 capitel 71 Bladzijde 134

Tijt

[134]   Alle dese cruyden bloeyen in Braeckmaent ende in Hoymaent.

Naem

Dese cruyden sijn van den ouders niet bescreven dat wy weten/ ende daer om en hebben sij gheenen naem in Griecx oft in Latijn huer van den ouders hier voortijts ghegheven.

1   Dat ierste wordt nu ter tijt in die Apoteke Scabiosa gheheeten/ en van sommighen Psora. In Hoochduytsch Apostemkraut/ Pestemenkraut en Grindtkraut. In onser talen Scabiose. In Franchois Scabieuse.

2   Dat tweede heet nu ter tijt Scabiosa minor dat es cleyn Scabiose.

3   Tderde wordt scaeps Scabiose ghenaempt.

4   Tvierde wordt nu ter tijt in die Apoteke gheheeten Iacea nigra ende Materfilon/ ende anders gheen namen sijn ons bekent.

Natuere

Alle Scabiosen sijn werm ende droeghe van natueren/ ende verdeylende die grove vochticheden.

Cracht en werckinghe

1
A   Scabiose alleen oft met den wortelen in water oft wijn ghesoden ende ghedroncken suyvert die borst ende die longhene/ ende es goet tseghen die oude hoest/ ende tsegen die apostumatien van der borsten ende van alle inwendighe leden/ die selve suyverende/ rijpende/ heylende ende ghenesende. Tselve doet oock die Conserve van den bloemen met suyker ghemaeckt ende daghelijcx inghenomen.

B   Scabiose es oock goet tot alderhande scorftheyt ende ruydicheyt/ ghestooten ende op die seericheden gheleyt oft met die olien en salven daer toe dienende vermenght.

C   Die looghe daer Scabiose in ghesoden oft gheweyckt es/ doodet die meluen van den hayre alsmen thooft ende thayr daer mede wascht.

4
D   Materfilon in water ghesoden en daer mede gheghorgelt oft die mont dicwils ghespoelt/ doet sceyden ende vergaen die apostumatien des monts ende der keelen die noch versch sijn/ ende bringht tot rijpheyt ende doet uutbreken die veroudert sijn.

2,3
E   Die cleyne Scabiose ende die scaeps Scabiose ende worden in der medecynen niet ghebruyckt.