[52] 1 Helm cruyt heeft viercantighe bruyne hole steelen en daer aen wassende breetachtighe rontsomme ghekerfde bladeren/ den bladeren van netelen seer ghelijck/ maer effender ende niet stekende oft brandende. Die bloemen wassen aen dopperste van den stelen/ en zijn cleyn bruyn peersachtich/ hol/ ghelijck een cleyn helmken oft hol slecken huijsken. Tsaet es cleyn en wast in scerpe ronde bollekens. Die wortel es wit en heeft veel knobbelen en knoopen/ ghelijck dat Wonden cruyt daer int xxiiii Cap. af ghescreven es.
2 Noch vindtmen een Helm cruyt dat den voorschreven van stelen/ bladeren/ bloemen/ en bollekens ghelijck es/ maer niet van wortelen/ want zijn wortelen en zijn niet knobbelachtich/ maer alleen faselachtich/ ende anders gheen ondersceet en es tusschen dit en dat ierste en oprecht Helm cruyt/ want zijn stelen zijn oock viercantich/ zijn bladeren den Netelen bladeren ghelijck/ en rontsomme ghescaert/ die bloemen ghelijck een open helmken/ etce. alzoo dat dicwils dit voor dat andere ghetrocken wordt van den ghenen die dat ondersceet van beyden aen die wortele niet en mercken.
3 Oock esser noch een derde Helm cruyt dat met den anderen tween gheen ghelijckenisse en heeft/ dan alleen in die bloemen ende saet/ die den anderen Helm cruyden bloemen seer ghelijck zijn/ ende daerom mede by den Helm cruyden hier vermaent wordt. Dit Helm cruyt heeft rechte ronde stelen/ en bladeren der Reynette (dat een gheslacht van wilden Mostaert es) seer ghelijck/ maer wat minder/ ende van coluere bruynder. Die bloemen zijn den anderen Helm cruyden bloemen ghelijck/ alleen wat minder van coluere persch met witte stipkens besprayt. Die wortel es veeselachtich ghelijck die wortele van den tweeden Helm cruyde/ ende blijft duerende/ iaerlijcx van nieuwe uutspruytende/ ghelijck oock die twee andere Helm cruyden wortelen.
Plaetse
Die twee ierste Helm cruyden wassen hier te lande overvloedich/ aen die canten van den velden/ onder die haghen/ aen die grachten ende by die waterloopen. Dat derde wordt alleen in die hoven gheplant.
Tijt
Dese cruyden bloeyen in Braeckmaent ende in Hoymaent.
Naem
1 Helm cruyt wordt in Griecx gheheeten Galeopsis, Galeobdolon, en in Latijn Urtica labeo. In der Apoteken Scrofularia maior, en van sommighen Castrangula en Ficaria. In Hoochduytsch Braunwurtz/ Sauwurtz/ en grosz Feigwartzen kraut. In Neerduytsch groot Speen cruyt. In Franchois Scrophulaire.
2 Dat tweede en heeft ghenen sonderlinghen naem in Latijn oft in der Apoteken. In Duytsch wordet Beeckscuym en Sinte Anthuenis cruyt ghenaempt.
3 Dat derde es onbekent en sonder naem/ maer het mach wel voor een gheslacht van Helm cruyt gherekent worden/ om dat zijn bloeme eenen openen Helmkes ghelijck es.
Natuere
Helm cruyt es werm en drooch van natueren tot in den derden graet ende seer subtijl van substantien.
Cracht en werckinghe
A Die bladeren/ stelen/ saet/ wortelen/ en sap van dat oprecht Helm cruyt verteeren ende doen verdwijnen alderleye gheswel/ en herde clieren/ alsmense met eedick menghelt/ ende daer twee daghen lauwachtich op gheleyt.
B Die bladeren ghestooten/ zijn goet gheleyt op vervuylde en voorts etende sweringhen ende tot den kanker met sout ghemenght en daer op gheleyt.
C Tsap van desen cruyde verdrijft die roose in daensicht alsmen dat daer mede wascht. Die wortel inghenomen verdroocht ende gheneest die speenen: Dijsghelijck doet zy oock ghestooten/ en van buyten daer op gheleyt. Tsaet es goet ghedroncken teghen die wormen. |